1. Intelektshtajni nuk ësht, qysh mun duket nё shikim tё
parё, prodhim i ri. Poende, ësht ma i vjetër edhe se vetë frankeshtajni. Shumë
më i vjetër. Intelektshtajni, qysh mun m’u marrë me mend, nё një
mёnyrё, ësht e kundërta e intelektualit. Nëse frankeshtajni qe gatu prej
copash të dhjeta kufomave duke e marrë herë dorën e dikujt, herë këmbën e
tjetrit, intelektshtajni ësht gatu prej dhjeta kufomash mendore, kështu që
asnjë fjalë që e nxjerr prej goje s’ësht mendu në kryet e tij ose, edhe nëse ësht
mendu në trunin e tij, aj mendim ësht stramastik i shumë copave trunore
xhenazesh.
Intelektshtajni më së miri mun m’u përfshi në atё shprehjen
popullore se ësht Vet-i-treqindti, sepse gёzon privilegjin qё nёn rrashtё tё
palojё treqind pjesё truri treqind vetash. Dhe mun m’u marrë me mend se çka mun
me ndodhё me një gjykim që ësht rezultat i mendimit të treqind vetave tashma tё
ndjerё. Dhe ashtu qysh gjestikulacionet e frankenshtajnit janë të
pabaraspeshueme e tё pabashkёrenduara, duke qenë arnesë mishi, ashtu edhe
mendimet, gjykimet e intelektshtajnit janë të çoroditura, pa lidhje, duke qenë
arnesë gjykimesh. Intelektshtajni i arnon vargjet e bisedave të eprorëve të
tij, të cilët i ka ndëgju duke pi kafe ose shurup drandofilash nё ndonjё
restorant tё shtrejtё apo nё ndonjё takim nё ndonjё bodrum ambasade dhe i
trajton ato si tё tijat. Ka pa dikënd me kapuç majuc, apo me vath, apo me
mjekёr tё parruar dhe nesёr e sheh intelektshtajnin duke pozu me to.
2. Ndërsa frankeshtajni ësht kriju për me i bë sfidë vdekjes, ësht përpjekje e një shkencëtari që lyp përgjigje për msheftësinë e jetës e të vdekjes, intelektshtajni ësht fryt i përpjekjeve të Mjeshtёrve të caktuar për m’u shërby me të qysh ësht ma së miri për ta, pra, aj e lyp msheftёsinё e suksesit e tё famёs sё shpejtё e tё pamerituar apo ngritjen në karrierë, megjithëse ësht gjysagjel në çdo ndërmarrje. Kështu, ndër treqind copat e trurit të ngjitura për faqe të zezë nën rrashtën e tij, Mjeshtërit ia ngallmojnë pikërisht ato që atyre u duhen në vendin dhe nё kohën e caktuar. Derisa frankeshtajni, i cili, herë mbas here, kur e sheh veten në pasqyrë, kur e sheh veten se në ç’gjendje ka ra, mallkon veten dhe krijuesin e tij, pasi e sheh veten si ma fatkobin në botë, intelektshtajni, lëre që vetë nuk e mendon kurrë këtë, por atij edhe ma shumë i hyn vetja në huj dhe shkrun lavde për Mjeshtrin e tij dhe, fjala vjen, uron ditën kur Basi i tij ka le. Pёr pasojё, aj e ndin veten më të lumturin në rrokulli, ma fatbardhin nё gjithёsi.
3. Nuk duhet shumë mend e me dijtë se intelektshtajni ësht nxirak. Asnjë mendim i tij i radhës nuk e ndjek të maparshmin. Asnjë bindje e tij s’ësht fryt as pasojë e zhvillimit të tij të vazhdueshëm mendor. Veprimet e tij janë zingjir dështimesh. Biografia e tij ësht statistikë maskash. Veçori spikatëse e intelektshtajnit ësht mungesa e tij e ndjenjës për kohën dhe hapësirën sepse kohë-hapёsira e tij ësht kohё-hapёsira e Mjeshtrit tё tij. Duke qenё kёshtu aj flet shatra-patra; thotë 'mirëmbrëma' në mëngjes ose themelon parti për rujtjen e dinozaurëve, ndërsa edhe zogjtë e dijnë se dinozaurët janë zhdukё para miliona vjetësh! Më vonё, pa i ardhё marre hiç, duke kujtu se njerёzit e tjerё hanё bar, thotё publikisht: ata qё themelojnё parti pёr rujtjen e dinozaurёve janё tё çmendur, ahmakё e bij ahmakёsh. Dinozaurёt nuk egzistojnё më! Kёtë e thotё me një mendjemadhёsi tё atillё thu se e ka zbulu kufirin e gjithёsisё. Dhe, natyrisht, e vetmja garё qё çdo i ndershёm doemos del humbёs me intelektshtajnin ësht paftyrёsia. Sepse paftyrёsia e tij s’njeh kufi.
4. Nuk duhet kujtu se intelektshtajni ësht
me ka krejt trullan, lolo, leshko e trudalë. Larg kësaj. Aj e din shumë mirë se
nuk ësht i zoti që kurrnjë pune m’i dalë matanë. Aj ësht gjysëhoxhë. E
gjysëhoxha, qysh thonë, ta prish fenё. E intelektshtajni prish çdo gjë. Sepse
aj mendon se ndërton duke prishë. Aj prish edhe atё pak gjësend që sapo ka nisë
me e bë, sepse urdhri i ri i Mjeshtërve të vjetër e gjen gjithmonë në gjysë tё
punёs duke zbatu urdhrin paraprak. Eprorëve të tij gjithmonё u pёshpёrit
kёndimthi: ‘Pooo! Si urdhnoooni!’ ndёrsa vartёsit e tij pёrhera i dёrrmon me
rrufe: ‘Jo’-jash. Din kujt dhe kur m’ia lёpi këmbёt. Poende edhe pak pёrmbi
këmbё. Dhe din kush pranon m’ia lëpi këmbёt atij. Sepse intelektshtajni e gjen
intelektshtajnin si norka norkën, me krrokama, si hijena hijenёn, duke ia
nuhatë shurrën.
5. Intelektshtajni ësht mёsu me ndёgju
vёmendshёm dhe me mbajtё nё mend vetёm pjesё, fragmente tё gatshme, duke mos ua
kёrku as shkakun, as pasojёn. Aj gjithmonё ësht dikund duke bisedu me dikënd.
Ndёrsa shfaqet si person i interesuar nё fusha shkencore e akademike. Aj bisedat
i shtron gjithmonё duke pyetё provokueshёm ose duke kundёrshtu çfarёdo pohimi
pёr me nxjerrё e me ndёgju sa më shumё pёrgjegje. Shpesh, atë qё e ka lexu dje,
don me ta thënё me saktёsi dhe don m’u bisedu vetёm rreth asaj çështjeje sepse
vetёm aty ndihet i sigurtё. Kur ec, ose kur flet, e mban një vetull më nalt,
duke u pёrpjekё qё sё paku me vetull tё varet aty ku s’mun m’u varё me zotёsi
intelekti dhe s’don as ftyra e tij m’u dukё simetrike, sepse te aj çdo gjë ësht
mbretëri e asimetrisë. Sapo rrin me një politikan mendon se ësht bë politikolog
sepse paska arrijtё me i shtru dy pyetje ‘tё vёshtira’ bashkёbiseduesit tё tij,
edhe ato tё huazuara prej një kuvendi tjetër. Posa darkon me një ekonomist
mendon se mun me regjistru tashma magjistraturёn n’ekonomi sepse nё disa pyetje
ekonomisti i i tij s’kishte arrijtё m’u pёrgjegjё qysh ka ndёgju aj prej një
ekonomisti tjetёr. Aj ësht i zoti pёr çdo gjë, pos me mendu e me gjyku drejt
duke u nisё prej aksiomash tё veta. Shpesh e arsyeton kёtë me faktin se priton
me mendu. Dhe kёte nuk e sheh si një mungesё. Pёrkundrazi e çmon si cilёsi tё
rrallё. Fjala vjen, arsyetohet aj, a duhet krejt na me ditё me bë televizora
apo duhet me i bë do pare e me shku me e ble nё shitore një televizor të
gatshёm? Natyrisht, po u bindёm – si aj - se krahasimi qёndron, pohimi i tij duket
shumё i logjikshёm.
6. Frankeshtajni e njeh veten pёr ma
tё shёmtuemin, ndёrsa intelektshtajni e mban veten si boll tё bukur. Qebesa
edhe shumё tё bukur. Dhe sado qё trushartuar, kjo i reflektohet edhe nё jashtёsi
dhe doemos ta kujton neandertalin, llojin e zhdukur njerёzor, tё cilit truri
s’i punoi qysh duhet dhe u bë arsye pёr zhdukjen e tij. Megjithёse
intelektshtajni, duke qenё arnesё, duke pasё zorrёn e Mjeshtrit nё gojё si
foshnja nё barkun e s’ëmёs, ka arrijtё me kriju jetё tё pёrkohshme mendore,
edhe gjykimet, edhe bindjet e tij rrnojnё aq sa mushkojat – një ditё.
7. Mjeshtërve tё tij intelektshtajni u
shёrben verbërisht dhe kёrkon shёrbim edhe ma tё verbёt prej çirakёve tё tij. Duke
u naltu nё hierarkinё intelektshtajniane aj mendon se po bëhet ma i mençёm dhe
jo ma dinak. Dobёsia e tij janё paret dhe pozitat apo anasjelltas. Gjithmonё
keqkuptohet prej rrethit dhe mirёkuptohet prej Mjeshtërve. Virtyt pёr të ësht
me mbetё mbi sipёrfaqe me çdo kusht. Qoftё duke e ngulfatё secilin pёrreth pёr
me mbetё gjallё, qoftё duke verbu çdokend pёr me pa, qoftё duke i hangёr pёr sё
gjalli tё tjerёt pёr mos me vdekё urie. Arsyetohet me pohimin e mjekёve që
thënkan se nё luftёn pёr egzistencё s’duhet vepru ma me logjikёn e zakonshme
njerёzore.
8. Intelektshtajnёt, si gjeluca tё
pёrkohshёm, çdo gjë e kanё tё huaj, pra edhe puplat, edhe zërin, edhe
ngrehalucërinё… Zëri i tyre nyjtohet nёpёr kofshё aparatesh më moderne, pra,
tingёllon i fortё e gjithpёrfshirёs. Por, fatbardhёsisht, pakkush ua vë veshin.
Nё çdo shartesё tё re informative, aj, si halamruk qё ësht, don me e pa veten
tё lavduar. Pra, shkrun vazhdimisht nё gazetёn e vet, nё tё cilёn thotё se s’ësht
gazetar - mbasi ka dёshtu nё gazetari; e qun veten tjetёrqysh, shpik ndonjë
emёr, ndonjë profesion tё ri, sepse i don emёrtimet kuptimet e tё cilave janё
tё paqarta, tё mjegullta. E tё tilla janё emёrtimet e huaja, tё reja, ma pak tё
njohura. Duke mos e shu krejtёsisht kёnaqёsinё e vetёlavdimeve aj i detyron
çirakët e vet, nё gazetёn, nё radion apo nё televizionin e vet, apo nёpёr kafet
e qytezave, me e lavdu atë, me komentu ndonjё veprim apo thënie tё tij, duke e
ndёrlidhё me ndonjё emёr prej Mjeshtërve. Një emёr i huej dhe emri i tij aty e
bëjnё më me peshё, më tё rëndёsishёm. Nё gazetёn e vet i del syreti duke qeshё
ngurrueshёm, sikurse kur e djeg supa qё e pin pёrfundi tavolinёs sё Mjeshtёrve
tё tij, apo sikurse qeni që krrun bythën për asfalt. Artikullin e tij e
stolisin artikujth tё tjerё tё çirakёve tё tij nё tё cilat fryhet pleshti i
tij. Vepron me atë thënien: ‘Kush s’e lëvdon veten, ju kalltё shpija!’ Kjo
quhet moto e gazetёs sё tij. Artikujt e tij janё, prap, krejt tё paqartё, larg
çdo interesimi tё tij qoftё edhe tё pёrkohshёm pёr ndonjë fushё tё caktuar.
Shkrun pёr sistemin e ujёsjellёsit, fjala vjen. Ndёrsa një ditё tjetёr pёr
strategjinё e aleancave ushtarake botërore. Pra, si i gjithёdijshёm, aj shkrun
dhe din çdo gjë. Tamam si diktatorёt, ky ësht diktatorth, i cili don me e bë
pronё çdo gjë qё s’u takon Mjeshtërve tё tij. Gjuha e tij ësht pёrplot
kundёrshti logjike, si pasojё e treqind copave trunore tё bëra kaçamak nёn rrashtё.
Duke u pёrpjekё me thënё atë qё e kanё porositё Mjeshtërit, duke u ndeshё me
fakte krejt tё tjera nё njëmendёsi, duke synu sa më nalt e duke mos pasё takat
mendor as me lёvizё prej vendi intelektshtajni flet pёrçart. Shkrun si
prostitutat qё shkrujnё ditarin duke bë, nё ndёrkohё, seks me një myshteri.
Kёshtu dorёshkrimi i del si shkarravinё, fjalёt e togfjalёshat shpesh janё tё
hueja e fjalitё dalin pa ndonjё porosi, si pasojё e shkrimjes sё dallgёve
epshore, tё gjakimeve karrieriste dhe turreve tё pafrenueshe emocionale. Pёr
Mjeshtërit e tij shkrun lëvdata, duke ua rritё morrin pёr gjëra qё ata
kurrё s’i kanё bë, e as s’e kanё pasё në fund të mendjes me i bë, ndёrsa kundër
rivalëve të tij, tё cilёt s’ka guxim me i sulmu drejtpёrdrejt, i ndёrsen
langojt e vet duke shpifё e duke i nxi nёpёr gazeta.
9. Ka intelektshtajn që ende as vetë s’e
din se ësht i tillё, por një ditё, befas, e sheh duke shkru lavdata, veç
lavdata pёr njerёz apo grupe njerёzish. E sheh duke ndejtё me një qё tashma ësht
i njohur si intelektshtajn. Apo shkrun nё gazetёn e një intelektshtajni. Apo
flet nё televizor pёr astrologjinё. Befas e sheh nё një pozitё tё naltё: as
meritu s’e ka, as mendu s’e ka se aty ka me qenё ndojherё. Por aj s’e mohon
ofertёn. Pare e pozita aj s’mohon kurrё. Paraqitet se din shumё gjuhё, e gjuhёn
e vet amnore e njeh pёr faqe tё zezё. Si kamerier dikur ka kёndu nёpёr oda dhe
e zen veten pёr këngëtar qё ka shёnu epokё nё historinё e muzikёs ose ka
vallёzu nё shkollёn fillore potpuri vallesh të hueja dhe tash mendon se Michael
Jacksoni ka çka me mёsu prej tij. Pёrpiqet qё vulgut tё tij m’ia shartu idenё e
trimërisё sё tij, sepse dikur vonё merr urdhrin-kёshillё prej Mjeshtrit tё tij
se populli tё cilit i pёrket vetё aj e adhuroka trimërinё. Ikjet, qёndrimin e
msheftё e tё sigurtё tё tij don me e paraqitё si pёrpjekje tejet tё rrezikshme
ku ka mujtё m’e lënё kryet. Krejt kjo vjen ngaqё aj tash duhet m’u shfaqё si
trim. Dhe aj bëhet m’u dukё trim. Kryet qё gjithmonё e ka mbajtё pёrpjetё tash
pёrpiqet me e çu edhe ma nalt. Natёn bën ngjeshje tё qafёs sepse i shtohen
dhembjet duke u pёrpjekё me e çu kryet ma nalt se sa qё qafa biologjikisht ësht
ndёrtu me u çu. Në mëqakje të këtilla soji dhe sorollopi i tij nisin me i
përngja më shumë gjirafës sesa insanit.
10. Intelektshtajni, duke qenё
trushartuar, mendon se din çdo gjë, e, fatkobsisht, din asgjë. Si kompensim pёr
kёtё mangёsi tё tij tё dukshme aktrimi bëhet dhunti e lindur e çdo
intelektshtajni. Duke aktru shёrbёtorin stёrbesnik, eprorin e rreptё, menalokun
e kujdesshёm, palaçon e kalamajve tё Mjeshtёrve, aj e ngop çdo ndjenjё të
mungesës e të gjytyrymllëkut qё i shfaqet herё pas here. Sepse çka
vetëshkridhet e vetëspikatet më mirë e më qartë, në këtë botë jallinë, sesa
marrëzia?
11. E vetmja zotёsi, aftёsi e
pamohueshme e intelektshtajnit ësht zotёsia e tij me nёnshkru. Kёtu nuk ia
kalon kurrkush. Dhe ndoshta profesioni i vetёm i mirёfilltё i tij ësht
kudonёnshkrimtaria e tij. Pseudonim i tij, dhe ndoshta emni-kod te Mjeshtërit e
tij, ësht Kudonёnshkruesi. Romane krejtёsisht tё hueja i nёnshkrun me emrin e
tij. Nёse ësht dёnu dikush me vdekje, aj e nёnshkrun urdhrin pёr egzekutim, pa
e njoftё njeriun dhe pa e dijtё se ç’krim ka bë. Nёse e ftojnё me nёnshkru
shpallje lufte apo marrëveshje paqeje aj ësht aty me vu imzanё. Ky virtuoz
imzaxhi as s’ka nder, as ftyrё, as moral. Sepse me qitё imzanё e tij aj mendon
se ësht morali ma i naltё. Edhe nё popullin, tё cilin aj e nёnçmon dhe e mban
pёr gjysёm tё egёr e tё pagdhendur – e n’emёn tё tё cilit aj gjithmonё qet
dikund imza – ësht zakon qё kur shkon me folё dikund n’emёr tё, sё paku, një tё
dyti, duhesh me e pasё miratimin e atij tё dytit. Por, intelektshtajni ynё, i
cili s’e ka miratimin as tё dorёs sё vet tё majtё pёr atё se çka nёnshkrun i
djathti, duke e zënё veten pёr më tё mençmin – gjithmonё deri nёn Mjeshtrin e
tij - mendon se as dora e majtё e tij, as familja e tij, tё cilёt gjithështu
kurrё s’janё paraqitё publikisht se pranojnё atë çka nёnshkrun aj, aq ma pak
populli i tij ‘budallё’, nuk janё tё vetёdijshёm pёr Çastin Historik. Por
çështja ësht qё, duke i pasё hy vetja nё qejf, intelektshtajni ynё mendon se
çdo sekondё qё aj ësht mbi tokё ësht Çast Historik, ndёrsa kur nёnshkrun, nё tё
vёrtetё, ësht Stёrçast Historik. Kёshtu qё s’ka çka i duhet atij miratimi i
popullit tё tij, i familjes sё tij, qoftё edhe i dorёs sё tij tё majtё pёr çka
nёnshkrun dora e tij e djathtё kur aj ësht pёrcaktu prej hyjnisё sё tij –
Mjeshtrit – me vu imzanё. Nёnshkrimin e tij e gjeni nё çdo nevojtore tё
shkollave, ku aj ka provu m’u shkollu. Nё bankat e amfiteatrave. Nё dyert e
zyrave ku ësht punësu si nёpunёs, profesor, inxhinier por e gjithë puna që ka bë
me të vërtetë ësht puna si kafexhi i Mjeshtërve. ‘Dy lugë kafe një lugë e gjysë
sheqer’ - refreni ma i shpeshtë që kanë ndëgju veshët e tij.
12. Shpesh kudonёnshkrimtaria, poende,
ësht edhe zanat sekret familjar, sikurse argjendaria, pushkataria, bozaxhillёku
dikur. Dhe trashёgohet, si çdo ndёrduarçmje, brez mbas brezi. Ndёrrohen
pushtete, armata, pushtues e çlirues tё tё gjitha llojeve tё demokracive e tё
diktaturave tё mundshme, por dora e Kudonёnshkruesit, e Imzaxhisё, ajo e
djathta, ësht gjithmonё mbi tavolinё nё këndin e djathtё tё letrёs. I vetmi
ushtrim i mёngjesit tё intelektshtajnit tё tillё ësht mbledhja-shtrirja e
gishtave tё dorёs sё djathtё, ngritja-ulja me rend e tё pestave, stёrvitja duke
mbushё fletё tё tëra me nёnshkrime, natyrisht, me myreqep tё zakonshёm. Aj e ka
tё trashёguem doracakun e stёrlashtё qё quhet ‘Joga e Dorёs sё Shejtё’.
13. Duke pasё zanat familjar
imzaxhillёkun, kudonёnshkruesit e kanё zhvillu deri nё përsosmëri punёn e
prodhimit tё lëngut tё domosdoshёm pёr nёnshkrim – myreqepit. Ashtu qysh vija
mashkullore e imzaxhive mёson se qysh nёnshkruhet dhe e stёrvit dorёn e
djathtё, vija femrore mёson formulёn e gatimit tё myreqepit. Cilёsia e
myreqepit ësht tregues i pedigresё familjare nё punё imzaxhillёku. Ata qё sapo
kanё hy nё tarikatin e imzaxhillёkut prodhojnё myreqep qё dobёt qё zbehet apo
edhe shlyhet me kalimin e kohёs. Por ata qё kёtë e kanё traditё familjare
formulёn e myreqepit jetёgjatё e rujnё nёpёr hajmalia, mshelё me shtatё dryna.
Nёnshkrimi i tyre ka shkёlqim tjetёrfare dhe as shlyhet, as e humb shkёlqimin.
Letra mbaron e prishet ndёrsa pjesa ku Kudonёnshkruesi ka kudonёnshkru mbetet
duke vizёllu si argjendi që vjen duke u shkri. E kёta janё imzaxhi
profesionistё. Ata jetojnё prej punёs qё quhet Kudonёnshkrimtari.
14. Por, si çdo profesion e zotёsi nё
kёtё botё jallane, edhe kudonёnshkrimtaria ka hierarki. Janё kasta e naltё,
kasta e mesme dhe kasta e ulёt e gjithkund-imzaxhive. Pёr me mujtё m’u pranu nё
atё më tё ultёn kastё, vetja e caktuar duhet me dijtё se qysh lahen këmbёt e
hueja e qysh u pihet uji. Natyrisht, pёr një punё tё tillё duhet me e pasё
lukthin e fortё. Nё fillim, duke pi ujin prej thembrave tё çara e tё zezave tё
thojve, e ndytёsive tё nejeve, e puçrrave me qelb prej sheqerit të tepërt,
rishtarёve u trubullohet lukthi. Vjellin netë tё tana dhe gati sa nuk i qesin
zorrёt jashtё. Masandej dalngadalё nisin dhe e tretin gjithnjë e ma mirё. Sepse
nisin e i lajnё më shpesh këmbёt e Mjeshtërve tё tyre dhe, për pasojë, nisin e
pinё ujё më tё pastёr. Edhe lukthi, qebesa, shkon duke u mёsu. E, kёshtu, ata
bëhen anёtarё tё plotё tё rishtarёve. Nё fazёn e dytё nisin m’u mёsu se qysh
lёpihen kёpucët, pёr me vizёllu nё kambёt e Mjeshtërve qysh ësht më sё miri.
Lёpijnё lloçin, fijet e baglave tё ngjituna pёr shuallin e takat e këpucëve, e
shkojnё kёshtu duke lёpi çdo gjë si langoi ashtin e hedhur nё baltё. Lёpijnё
lugё, enё, sahana, tepsia, piruj, llulla, rrypa, faculeta tё pёrqyrravta,
brekё, çorape, kapuça tё Mjeshtёrve. Dhe marrja e diplomёs pёr kastёn e dytё
varet se sa tё suksesshёm kanё qenё gjatё lёpimjeve tё mëparme. Nё kastёn e
tretё janё ata, aristokracia e kudonёnshkruesve, me traditё tё lashtё familjare
nё punё nёnshkrimesh, me gjuhё tё stёrvitur tё lёpimjeve, me hundёn pёrpjetё tё
dinjitetit tё horrit dhe me faqen qё nuk skuqet kurrё tё llaskucit. Ata kanё nё
shtёpitё e tyre trofe e diploma qё kanё marrё prej Mjeshtёrve gjysh e
stёrgjysh. Janё kastё dhe martohen veç mbrenda kaste pёr mos me humbё shumё
cilёsi si: msheftёsitё e stёrvitjeve tё dorёs sё djathtё, formulёn e pёrbërjes
kimike tё myreqepit, stёrvitje e muskujve tё gjuhёs pёr lёpimje rrotullake, tё
djathtamajtshme e poshtёpёrpjetshme.
15. Ësht një strip, që ka pasё pёr
personazh një njeri i cili bëhet i padukshёm. Por, pёr me mujtё m’e kallxu
pamunisht se ku ësht, autori i stripit e paraqet heroin e tij se si e vesh një
dorashkë nё dorёn e djathtё ashtu qё lexuesi me mujtё me ndjekё se ku ësht
personazhi i tij kryesor. Kёshtu, prej trupit të tij, na e shohim vetёm dorёn e
djathtё se si shetitet poshtё e pёrpjetё. Tё kёtillё janё edhe
Kudonёnshkruesit: tё padukshёm kur duhet tё duken nё punё tё vёrteta dhe tё
dukshёm vetёm atёherё - me dorёn e tyre tё djathtё – kur duhet me nёnshkru
dikund diçka. Edhe atёherё kur mendojmё se tashmë janё zhdukё, nёse dojmë me i
pa, veç duhet me nxjerrё një letёr tё bardhё e me thënё: ‘Na duhet një
nёnshkrim!’ dhe ata na shfaqen pёrnjёherë ashtu qysh shfaqet divi kur fёrkohet
llamba e Aladinit, por pёr intelektshtajnin mjafton m’e fёrku prapanicёn e
magaricёs.
16. Intelektshtajnёt kanё zotёsi tё
pakrahasueshme shndërrimi. Sepse, si qoftёlargu, ata shumё lehtё trupzohen e
shfaqen si dhelpra besnike, si ujq tё mёshirshёm, si gra virgjёnesha, si trima
tё hallvёs, si zotni tё palagaçave, si komunistë besnikё, si ballistë tё
pёrbetuar, si myslimanё tё fortё, si tё krishterё tё devotshёm. Ngjyra,
pёrkatёsia e tyre, botёkuptimi, bindjet dhe çdo gjë tjetёr varen prej asaj cope
tё shejtё letre dhe sidomos këndi i i poshtёm i djathtё ku duhet me nёnshkru.
Nёse duhet me nёnshkru ndёrmjet palёve komunistё, intelektshtajni skuqet si
prapanica e rrahun e majmunit, veç me u kallxu sa ësht i pёrkushtuar nё punё
ideologjie e besnikie. Shan me çka t’i vjen nё gojё fetё, e nalton Mjeshtrin
ateist si nё poezi, ështu edhe nё tregime e romane. Profetёt i qun kryerrenca.
Tё shejtit lugatё tё pёrparimit njerёzor. Tё nesёrmen, kur vlera e nёnshkrimeve
komuniste ka mbaru, e sheh krahaqafas me një prift se si betohet nё kryet e
papёs e nё gjakun e Krishtit apo e sheh me tespihë nё dorё para xhamisё se si
me hoxhёn bën muhabet rreth sharteve tё turknisё. Betohet se e lexon Kuranin nё
origjinal, megjithёse tanё jetёn i ka quejtё arabёt popull tё egёr dhe gjuhёn e
alfabetin e tyre krrokama e gjurma laraskash. As s’ësht çudi kur e shohim se si
shkrun parathënie apologjike pёr poezitё e ndonjë udhëheqësi tё cilin deri dje
e ka qujtё derr. Komunizmin e quen verbëri e marri. I mallkon tё gjithё ata qё
kanё qenё komunistë, duke u bë se po çuditet se qysh ka mujtё dikush me besu nё
një botёkuptim tё tillё qё s’ka ditё çka ësht mёshira, duke harru se vetё ësht
plakё e, qebesa, i ka plakё edhe tё tjerёt, duke propagu madhёshtinё e
komunizmit. Jep intervista tё gjata duke shitё mend pёr moralin, pёr
atdhetarinё, pёr ndershmёrinё, pёr burrninё, pёr artin, pёr estetikёn. Gjuha e
tij ka lёpi turlifarё prapanicash dhe me folё fjalё me tё cilat e zhyt veten nё
gjiriz nuk ësht punё e rëndё pёr të. Duke u plakё, mbasi ka tradhtu, ka
propagu, ka shpifё, ka akuzu e ka dёshmu rrejshёm, mbasi ka marrё nё qafё
dhjeta e qinda fate njerёzore, qoftё fizikisht duke i rrasё nёpёr burgje, qoftё
psikikisht duke propagu baglat pёr hoje bletash, intelektshtajnin e gjejmё jo
rrallё tё kthyem nё besimtar tё devotshёm, i cili predikon mёshirёn – e vetё
kurrё s’ka dijtё çka ësht mёshira, qoftё burrninё – pa u dёshmu kurrnjёherё nё
jetё si i tillё. E, çka ësht fund i kusisё, aj mban ders edhe pёr ndershmëninё,
ndёrsa tanё jeta e tij ka qenё kolekcionim shnderimesh dhe abetare poshtёrsish.
E gjejmё nё kishё, nё xhami, nё teqe, kokёulun e serioz si maçorr, duke gёrhatё
lutjet e rikujtuara tё gjyshes sё vet tё ndjerë. Nё çdo bisedё tё mundshme, aty
kah fundi, s’e harron emrin e zotit. E pёrmend me ngashёrim. Por zot i
intelektshtajnit mun me qenё vetёm një dreq ma djall se dreqi, një dreq me
brina, një zotshtajn.
17. Intelektshtajni, pёr shkak se e ka
shpirtin sa syni i pleshtit, ësht inatçor dhe s’din çka ësht pendesa. S’din çka
ësht me kёrku falje para shokёve, kolegёve apo vartёsve tё tij, para popullit
tё tij, pёr gabimet e dёshtimet me tё cilat i ka marrё nё qafё; ësht nё gjendje
edhe botёs m’ia shti flakёn vetёm mos me thënё: ‘Mё falni se paskam gabu!’ duke
e kuptu kёte si poshtnim e jo si një virtyt e cilёsi njerёzore, sepse nuk ka
bishё qё din çka ësht pendesa. Vetёm Mjeshtёrve tё tij, edhe kur gabon, edhe
kur s’gabon, u thotё vazhdimisht: ‘Mё falni mue fatkobin se kam gabu! Mё falni
mue gjynahqarin! Falmëni! Mё falni! Falmëni!…’
18.
Intelektshtajnin e gjejmё duke ndёrru vazhdimisht profesionet. Sepse aj mendon
se me aq lehtёsi qё ndёrrohen fytyrat, mujnё me u ndёrru edhe profesionet. Duke
e dijtё veten si tё pakurrizor, aj mendon se mun m’u pёrbiru nё çdo profesion.
Sot ësht valltar nё ndonjё kafe-bordel, nesёr e shohim duke shitё mend nё
ndonjё gazetё lokale pёr mёnyrёn dhe stilet e tё shkruarit. Pasnesёr aj ësht
duke mbajtё kurs rrobaqepёsie apo letёrsie megjithёse as s’din ku vihet as
pikë, as presje. Natyrisht, duke qenё nё shёrbim tё Mjeshtёrve, intelektshtajni
e mёson shumё shpejt gjuhёn e Mjeshtёrve tё vet. Ua lexon shpejt e drejt
lëvizjet e muskujve të fytyrës dhe ata as që duhen me u lodhë me folë. Dhe sa më
shpesh qё ndёrrohen Ustallarёt aq më shumё gjuhё aj i zotëron dhe, si pasojë,
aq më shumё e harron gjuhёn e vet amtare. Kёshtu aj bëhet poliglot dhe
poliglotizmi ësht një veçori jo pak e randёsishme e intelektshtajnit. Fjala
vjen, gjyshin e tij e gjejmё se e pakёsh zotëru pёr bukuri osmanishten e
turqishten, arabishten e persishten, dhe kurrё s’e paskёsh lёshu prej goje
shprehjen ‘lepe-pekej’ ndaj Ustallarёve tё tij. Por koha që e ngranka edhe kështёn,
e paska shkri edhe Perandorinё e lavdishme Osmane, dhe intelektshtajnit tonё i
paskёshin mbetё vetёm reliket e saja: sahati me qystek i gjyshit tё tij, festja
e kuqe, syretat e zverdhur tё imamёve, disa fletё tё pakuptueshme tё shkruara
nё alfabetin arab e me korniza tё praruara tё cilat gati një shekull qenkёshin
shtresu me pluhun nё tavan. Pastaj gjyshi i tij, kah fundi i jetёs, e gjejmё se
u paskёsh detyru me e mёsu serbishten dhe alfabetin e vёshtirё cirilik, se iu
paskёsh dashё me kudonёnshkru sa herё qё e paskёshin thirrё vojvodat dhe
naçallnikёt. I ati i tij paskёsh mёsu shumё gjëra prej gjyshit por
paskёshin ndёrru kohët dhe paskёshin ardhё tё tjera zemane e tё tjera hyqymete,
por zanatit tё kudonёnshkrimtarisё jo vetёm nuk i paskёsh ra vlera, por qenkёsh
bë edhe ma i çmueshёm. Baba-intelektshtajn paskёsh nisё me mёsu se si
nёnshkruhet nё alfabetin cirilik apo alfabetin grek, por tash qysh duhej me u bë
kjo para komisarёsh, nё zyre kryespiunash tё shёrbimeve sekrete ushtarake e tё
sigurimeve shtetnore. Edhe kёtë baba-intelektshtajn e paskёsh kry me sukses.
Pushkatimet, arrestimet, masakrimet, burgosjet paskan shku duke u shtu e bashkё
me to edhe nёnshkrimet shkёlqimplota.
Baba-intelektshtajn dalngadalё, qysh
duke qenё kёlysh, e paskёsh mёsu se qysh duhet m’u bë langue besnik i
gjuetarёve tё fortё, tё cilёt dijnё me e vra popullin e tij. Dhe e ka mёsu mirё
sepse qysh nё shkollё intelektshtajni jonë paska nisё me zbulu ‘armiq tё
kombit’ dhe ‘armiq tё gjuetarёve komisarё’ armiq tё Mjeshtёrve. Kёshtu u
paskёsh rritё dhe paskёsh mёsu kudonёnshkrimtarinё, imzaxhillёkun dalngadalё,
me shumё mund e djersё por, nё fund, me shumё sukses. Kёshtu sa pёr cilёsinё e
nёnshkrimit, bukurinё artistike, lakeluket dhe holletrashat e pendёs s’mun i
gjindet behane. Edhe sot e kёsaj dite intelektshtajni ynё nёshkrun pёr m’ia
pasё lakmi, qoftë për me falë tokë, qoftë për me falë det.
19. Intelektshtajni, prandej, ësht
komponimi ma i karabythёt i mendjes njerёzore. Suksesi ma spektakular i
projekteve tё Mjeshtёrve planetarё sot. Aj ësht golem, i patrajtё, si jashtëqitje
e barqitjes: aty ku derdhet e merr atё formё, patjetër, duke kundërmu ujë
kambësh dhe myreqep të patretun mirë. Edhe me u derdhë gjithkund nuk guxon, por
vazhdon me rrjedhёn duke i nuhatё gjurmat e Mjeshtёrve tё mundshёm në të
ardhshmen.
Agim MORINA