FAKTORI SHQIPTAR DHE PAMJA E SHTREMBËRUAR MEDIATIKE

 

Agim MORINA

7 korrik 2023 Facebook

Pas demonstratave të vitit 1981 në Kosovë, mediat e Beogradit patën nisë një fushatë të egër antishqiptare. E vetmja punë e tyre ishte që gjendja në Kosovë të paraqitej sa më kritike, sa më alarmante, që shqiptarët të shfaqeshin sa më të egër. Programet televizive, revistat, gazetat, librat që prodhoheshin në fabrikat propaganduese të Beogradit vërshonin gjithë Jugosllavinë dhe shpërndanin lajme të tmerrshme antishqiptare. Një nga lajmet më të zakonshme ishte thyerja e gurëve të varreve të serbëve nëpër Kosovë, sepse nuk kishte ndonjë lajm për ndonjë krim konkret kundër serbëve. Varrezat ishin të shkreta dhe të vdekurit nuk kishin gojë e nuk mund të dëshmonin se kush i bënte këto sulme makabre. Shpërndarja e pandalshme e lajmeve të rreme krijoi pa dyshim një ndjenjë urrejtjeje kundër shqiptarëve në gjithë Jugosllavinë. 

Nga shpifjet më të ulëta e më të trishtueshme të kësaj kohe ishin, po ashtu, lajmet se shqiptarët përdhunonin femrat serbe. Shkohej aq larg sa thuhej se shqiptarët përdhunonin edhe motrat e nderit të kishave ortodokse. 

Në kulmin e kësaj fushate denigruese antishqiptare, një politikan shqiptar i asaj kohe i Kosovës, delegat në kuvendin e federatës së Jugosllavisë, kishte kërku që të publikoheshin shifrat zyrtare të përdhunimeve seksuale në Jugosllavi për atë vit. Në këto shifra zyrtare doli e vërteta lakuriqe: në Kosovë gjatë gjithë vitit kishin ndodhë gjashtë raste që lidheshin me përdhunime seksuale. Tri nga këto kishin qenë tentime, dy kishin qenë përdhunime, - por kjo kishte ndodhë mes vetë shqiptarëve - dhe vetëm një rast kishte qenë një tentim përdhunimi i një femre serbe nga një mashkull shqiptar, edhe ky nga një person me çrregullime mendore. Ndërsa në pjesët tjera të Jugosllavisë shifrat zyrtare tregonin një gjendje alarmante: kishin ndodhë me qindra përdhunime seksuale nëpër republikat e tjera të Jugosllavisë. 

Nga këto të dhëna dilte pamja krejt e kundërt me atë çfarë paraqiste propaganda e Beogradit: Kosova ishte vendi më i sigurt për femrat në gjithë Jugosllavinë. As nuk kishte si të ndodhte ndryshe, sepse te shqiptarët çështja e nderit të femrave ishte një pikë tepër e ndjeshme. 

Më kujtohet mirë një intervistë televizive e një gazetari nga Beogradi me një vajzë serbe nga Kosova. Gazetari e pyeti vajzën se a ndihej e sigurtë në Kosovë. Ajo tha se nuk ndihej e sigurtë. Pastaj ai e pyeti se pse nuk ndihej e sigurtë. Ajo tha se nuk ndihej e sigurtë për shkak të shqiptarëve. Dhe kur në fund e pyeti se a i kishte ndodhë diçka konkrete asaj vetë apo a kishte parë diçka të tillë me sytë e vet, ajo i tha se jo, asaj nuk i kishte ndodhë asgjë asnjëherë, se fqinjët e saj shqiptarë ishin të mirë, por se kështu thuhej në lajme në gazeta e televizione. Pra, pasiguria që ndiente ajo vajzë serbe në Kosovë vinte nga lajmet që plasoheshin çdo ditë nga Beogradi.

Tashti, egërsia e fushatës nga mediat e Beogradit, por edhe nga disa media të Kosovës, kundër qeverisë së Albin Kurtit, ka marrë përmasa marramendëse që po ma kujton pikërisht atë kohë të viteve tetëdhjetë, kur akuza kishte plot, por nuk kishte asnjë fakt të qëndrueshëm. Nëse mblidhen e analizohen këto lajme që po plasohen sot, del se asnjë nga pohimet që po thuhen kundër qeverisë së Kosovës për “kryeneçësinë” , “mosbashkëpunimin” dhe “moszbatimin e marrëveshjeve” nuk mban më ujë. 

1) Kryeministri i Kosovës akuzohet se është “kryeneç” dhe se nuk po “bashkëpunon”. Por dihet botërisht që kryeministri, Albin Kurti, i shtyu zgjedhjet në katër komunat veriore të Kosovës për gjashtë muaj, ashtu siç kërkuan zyrat e aleatëve perëndimorë. Kjo nuk mund të quhet as kryeneçësi, as mungesë bashkëpunimi.

2) Qeveria e Kosovës po akuzohet se nuk po lejon që procesi i normalizimit me Serbinë të shkojë përpara. E vërteta është që kryeministri i Kosovës në takimin e Ohrit jo vetëm që pranoi marrëveshjen, por kërkoi që ta nënshkrunte këtë marrëveshje. Kryetari i Serbisë, Aleksandar Vucici, jo vetëm që nuk pranoi të nënshkrunte këtë marrëveshje, por e shkeli me të dyja këmbët ende pa arrijtë në Beograd me deklaratat e tija kundër Kosovës. Pra, kryeministri Kurti bashkëpunoi gjatë gjithë kohës dhe ende është i gatshëm të nënshkrujë Marrëveshjen e Ohrit, ndërsa kryetari i Serbisë as sot e kësaj dite nuk pranon ta bëjë këtë. Pra, Kurti është bashkëpunues, Vucici është jobashkëpunues.  

3) Nga qeveria e Kosovës u kërku që të organizonte zgjedhjet në katër komunat veriore dhe kjo u bë me kujdesin më të madh të mundshëm, nën mbikëqyrjen ndërkombëtare. Nuk ndodhi asnjë incident, asnjë viktimë, asnjë parregullsi. Lista Serbe, e kontrolluar dhe e dirigjuar tërësisht nga Beogradi, jo vetëm që bojkotoi zgjedhjet, por edhe kërcënoi, nëpërmjet bandave në terren, këdo nga serbët që do të guxonte të merrte pjesë në zgjedhje. Kjo bëri që kryetarë të katër komunave në veri të zgjidhen katër shqiptarë.

Pra, qeveria e Kosovës bashkëpunoi, Serbia shantazhoi dhe bojkotoi zgjedhjet e pakicës serbe. 

4) Sot kërkohet që të organizohen zgjedhje të jashtëzakonshme në katër komunat veriore. Qeveria e Kosovës ka pranu edhe këtë. Pra, nuk ka asnjë kusht themelor që të mos e ketë pranu qeveria e Kosovës. Mirëpo ajo po kërkon që kjo të bëhet në mënyrë të ligjshme, pa e shkelë kushtetutën e Kosovës. Prap del që qeveria e Kosovës po bashkëpunon, Serbia jo vetëm që nuk po bashkëpunon, por edhe po shkakton probleme dhe po organizon sulme kundër ushtarëve të KFOR-it dhe po kidnapon policë të Kosovës në kufi.

Po të shikohet nga ana e ligjshmërisë, gjendja në Kosovë kurrë nuk ka qenë më shumë nën kontroll të shtetit sesa sot. Bandat kriminale e fashiste në veri, që kanë ardhë nga Serbia, kurrë nuk kanë qenë më të pafuqishme sesa sot. Për këtë arsye Serbia, me përpjekje dëshpëruese që të faktorizohet, ngriti gatishmërinë e armatës së saj rreth kufirit me Kosovën, për me u dhënë zemër këtyre bandave që po iknin, të frikësonte qeverinë e Kosovës dhe të alarmonte qarqet ndërkombëtare se çdo çast mund të plaste një konflikt ushtarak. Në këtë vijë të shkaktimit të panikut e të pasigurisë janë edhe deklaratat e Milorad Dodikut, kryetarit të Republikës Serbe në BeH, se do të bashkohej me Serbinë. Prap na del pamja e qetë e gjendjes në Kosovë dhe kërcënimet e hapura të faktorit serb. 

Nën hijen e luftës së Ukrainës, natyrisht, Perëndimi është në gjendje të flijojë interesat e një shteti të dobët siç është Kosova për të parandalu një telash të mundshëm më shumë. Por, çështja është që Kosova dhe shqiptarët tashmë kanë pagu çmim tepër të madh për lirinë e tyre, ndërsa Serbia vazhdon të ushqejë klerofashizmin e vet pa u pengu nga askush.   

Nëse pyetet sot një qytetar i Kosovës se a ndihet i pasigurtë në Kosovë, ai do të thotë se po. Nëse pyetet se pse, ai do të thotë - ashtu si ajo vajza serbe në vitet '80 - se kështu po thuhet në media. Pasiguria në veri të Kosovës vinte nga terroristët e ardhur nga Serbia që për njëzet e kusur vite kanë vepruar të papenguar. Ata vritnin e rrihnin kundërshtarë politikë, ata digjnin vetura me targa të Kosovës e zyra ku mbaheshin zgjedhjet. Ishin po këta që gjujtën me plumba në ushtarët e KFOR-it. Veprimet e qeverisë së Kosovës kundër këtyre bandave terroriste nuk mund të quhen veprime ekstreme, e aq më pak veprime kundër popullatës serbe. Serbët e veriut kurrë nuk kanë qenë më të sigurtë se sot.  

Një krahasim i shpejtë i veprimeve të koordinuara të klerofashizmit serb – shkaktare të katër luftave në ish-Jugosllavi - me veprimet e ligjshme dhe bashkëpunuese të qeverisë së Kosovës dhe të gjithë faktorit shqiptar në Ballkan, shfaq qartë pamjen e përmbysur e të shtrembëruar të realitetit politik që po përpiqet të krijojë kjo fushatë e egër mediatike, por edhe diplomatike. Me një analizë të thjeshtë do të dilte pamja e përmbysur, e njëjtë me atë që pati nxjerrë në shesh statistika zyrtare e përdhunimeve në vitet ’80. Alarmi i rrejshëm dhe fajtori i gabuar. Faktori shqiptar është faktori më paqedashës, më demokratik dhe më bashkëpunues në Ballkan dhe faktori serb është më jobashkëpunuesi, më luftënxitësi dhe më jopaqësori. 

- Në Kosovë 3-4 për qind e serbëve kanë të drejta që më shumë se 30  për qind e shqiptarëve në Maqedoni as nuk mund t’i ëndërrojnë. A nuk është ky një sakrifikim nga ana e faktorit shqiptar për paqen në Ballkan? 

- Të drejtat e shqiptarëve të Luginës së Preshevës shkelen egërsisht, para syve të zyrtarëve perëndimorë, pikërisht në kohën kur Serbia kërkon të formojë një Republikë Serbë në Kosovë. A nuk është ky një durim e mirëkuptim i faktorit shqiptar për paqen në Ballkan? 

- Republika e Shqipërisë nuk ka vënë asnjëherë asnjë kusht ndaj asnjë shteti fqinj për çfarëdo përfitimi politik. A nuk tregon ky orientimin paqësor të shqiptarëve? 

Nëse e shohim nga ky kënd del që shqiptarët po dënohen e po vetëdënohem për shkak të bashkëpunimit dhe dëgjueshmërisë së tyre në raport me Perëndimin. Atëherë, pse presioni më i madh përqendrohet pikërisht mbi shqiptarët, veçanërisht mbi Kosovën? Sepse shqiptarët janë më të dobëtit në Ballkan, si nga ana ekonomike, ashtu edhe nga ana politike e ushtarake. Në gjithë historinë dihet ky fakt i thjeshtë, që presioni gjithmonë do të jetë i orientuar mbi palën më të dobët.  Por, për të qenë fatkeqësia më e madhe, shqiptarët janë edhe më të paorganizuarit. Megjithatë, ajo që shqiptarët duhet të pyeten në këtë kohë është se a janë ata vërtet kaq të dobët në raport me presionin që po u bëhet? Jo. Shqiptarët nuk janë një faktor më i dobët se disa vite më parë. Bile shumë më të fuqishëm se disa dekada më parë. Përveç kësaj, ata janë duke u forcu gjithnjë e më shumë. Fakti që qarqe antishqiptare po e rritin presionin mbi ta tregon pikërisht këtë forcim të faktorit shqiptar. Prandaj, ajo që duhet sot është ndërgjegjësimi i shqiptarëve për këtë fakt të thjeshtë. 

Me se Serbia kërcënon sot? Me faktin që mund të shkaktojë destabilizim të rajonit. Por, edhe shqiptarët, megjithëse më të dobët, mund të shkaktojnë destabilizim po kaq të madh. Ata janë të shpërndarë në disa shtete dhe nëse kërcënimi i këtillë është për të përfitu pikë politike, atëherë edhe shqiptarët munden me lujtë me këtë kartë. Por, për me lujtë me këtë kartë ata duhet të kenë një faktor politik të ndërgjegjshëm për misionin e vet sot dhe për hapat që duhet të ndërmerren. Kjo nënkupton një bashkërendim dhe bashkim energjish dhe idesh. Ngjarjet në Kosovë, në vend që të tregojnë se sa i dobët është faktori shqiptar, mund dhe duhet të tregojnë se sa i fuqishëm është faktori shqiptar. Veprimet e qeverisë së Albin Kurtit janë largvajtëse në këtë drejtim, ato synojnë të dëshmojnë fuqinë reale të faktorit shqiptar që është në forcim e sipër. Çfarëdo ngurrimi, çfarëdo gabimi në këtë vijë do të ketë një çmim tepër të madh dhe do të duhet të kalojë një gjysë shekulli, në mos edhe një shekull tjetër, që faktori shqiptar të marrë veten dhe të dëshmojë edhe një herë fuqinë e vet të vërtetë. 

Çdo shfaqje dobësie, çdo kompromis joparimor me Serbinë, po ashtu, do të bëjë që Serbia të përfitojë shumë, ndërsa shqiptarët të humbin tepër. Këtë fakt Albin Kurti e din shumë mirë dhe çdo veprim i tij është në funkcion të këtij riaranzhimit të pozicioneve negociuese dhe të rivendosjes së pikave referuese politike në të ardhmen. Kjo e bën Kurtin, pa dyshim, politikan vizionar. Ai po përpiqet të ngrejë peshën dhe rolin e faktorit shqiptar në një shkallë më të lartë. Kjo, natyrisht, nuk është e lehtë, por nuk është e pamundur. Në historinë politike vetëbesimi i tepruar asnjëherë nuk ka qenë më shkatërrimtar sesa vetëmosbesimi i tepruar.

JU FLET ZËDHËNËSI I RADOIČIĆIT: ESKALATORI PANSLLAVIST, MIROSLAV LAJČÁKU

 Agim MORINA

21 tetor 2023

Mbasi e kanë prekë dorën e të burgosurit dhe të torturuarit të regjimit gjenocidal klerofashist të Serbisë millosheviqiane, dmth. dorën e kryeministrit Albin Kurti, delegacioni ndërkombëtar me Lajčákun do të shkojë në Beograd dhe do të prekë dorën kriminale të Aleksandar Vučićit, dorë e cila ende nuk e ka humbë kundërmimin pansllavist nga prekja e pardjeshme me Putinin. Kundërmim të cilin Lajčáku e njeh mirë dhe e bën të ndihet mirë.

Në Prishtinë, para gazetarëve, Lajčáku foli tepër shkurt dhe me shumë siklet, i shoqëruar nga bylyku diplomatik të ramë mazun, si me i pasë nxjerrë krenat prej bajgash. Foli shkurt sepse i duhej me i bë bisht pyetjeve të paaranzhuara dhe ishte në siklet sepse plani për aneksimin e veriut të Kosovës i dështoi në mënyrë spektakolare, ashtu qysh Lajčáku, bashkë me Vučićin, as nuk e kanë dashë, as nuk e kanë pritë.

Lajçaku ka pritë me ardhë para kryeministrit Kurti, me hundën përpjetë dhe me Kosovën e aneksuar. Me pa Kurtin të poshtëruar e të nëpërkëmbur. Bile tash me i vënë kushte edhe më të rënda, duke i thënë: «Kur kërkuam asociacion, ti kundërshtove. Tani gjërat kanë ndryshu në terren dhe asociacioni nuk mjafton. Tani serbëve në veri duhet t’u garantohet një autonomi e plotë politike dhe territoriale. Nëse nuk e bën këtë, gjërat do të ESKALOJNË EDHE MË SHUMË: veriu do t’i bashkohet Serbisë.»

Kjo, për fatin e keq të Lajčákut, nuk ndodhi. Terroristët e Serbisë ikën si qen të zgjebosur, me bisht ndër këmbë, duke lënë prapa shokë të vdekur e të plagosur, sepse nuk kishin përballë, si dikur, popull të paaramatosur apo të armatosur keq, fëmijë, gra e pleq, por një polici profesionale dhe të vendosur.

LAJČÁKU: «INDIVDË TË ARMATOSUR» BËJNË «ESKALIM»

Le të shqyrtojmë se çfarë tha e çfarë nuk tha në gjuhën diplomatike, të lyer me vaj putinist, pansllavisti Lajčáku, në dy minutat e veta para gazetarëve? Aj tha:

“Sulmi terrorist kundër Kosovës nga INDIVIDË TË ARMATOSUR përbën ESKALIM të qartë dhe të paprecedent.”

Pra, është “sulm terrorist”, por është bërë nga “individë të armatosur”. Individët, qysh dihet, mbajnë përgjegjësi individuale. Nuk ka përgjegjësi institucionale, megjithëse bëhet fjalë për një numër prej gati njëqind kriminelësh që kanë ardhë nga Serbia. Ky është paralajmërim që Vučići e Serbia nuk do të kenë kurrfarë përgjegjësie për këtë krim. Mirëpo armatimi pesëmilionësh i prodhuar në Serbi, që një ushtri të vogël me nisë luftën, trajnimi i këtyre “individëve” në Serbi, kërcënimi i vazhdueshëm i Serbisë së Vučićit kundër Kosovës, vendosja në gatishmëri pranë kufirit me Kosovën e ushtrisë serbe, sipas Lajčákut, nuk paskan asnjë lidhje me këta “individë të armatosur”.

Lajčáku në vazhdim tha se “të gjithë dorasit duhet të vihen para drejtësisë dhe presim nga Serbia bashkëpunim të plotë dhe veprim konkret në lidhje me këtë.” Pra, “dorasit duhet të vihen para drejtësisë”, por Lajčáku nuk saktëson se ku, para cilës drejtësi duhet të vihen këta “doras” dhe pse deri sot asnjë nga këta “doras” jo vetëm që nuk i është dorëzuar autoriteteve në Kosovë, por ata shëtiten të lirë në Serbi, pa u hy therë në këmbë, sikurse mija kriminelë gjakpirës e dhunues të kohës së luftës. Serbia mund të thotë që nuk i njeh autoritetet e Kosovës, por ajo këta kriminelë mund t’ia dorëzojë Eulexit, që arreston pa problem shqiptarë në Kosovë të cilët kërkohen nga drejtësia.

LAJČÁKU: «KRYEMINISTRI KURTI KA PËRGJEGJËSI»

Lajčáku tha se “si kryeministër i Kosovës, kryeministri i Kosovës KA PËRGJEGJËSI TË BËJË PËRPARIM NË NORMALIZIMIN E MARRËDHËNIEVE, nëse Kosova don të bëjë progres drejt Bashkimit Europian. Dhe këtu duhet të nënvizojmë nevojën e themelimit të asociacionin e komunave me shumicë serbe në Kosovë pa vonesë të mëtutjeshme. Pa këtë nuk do të ketë progres në rrugën europiane të Kosovës.”

Kryeministri i Kosovës nuk mund ta bëjë atë që nuk po mund ta bëjë askush nga bashkësia ndërkombëtare, ndërsa Lajčáku nuk don ta bëjë: të bindë apo të detyrojë kriminelin Vučići të nënshkrujë marrëveshjen për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi. Kryeministri Kurti u ka thënë publikisht edhe ndërmjetësve ndërkombëtarë, edhe popullit të Kosovës, edhe BE-së, edhe ShBA-së, edhe Lajčákut, qartazi, sa më qartë s’ka ku shkon:

“UNË E PRANOJ DHE JAM GATI TA NËNSHKRUAJ MARRËVESHJEN.”

Asgjë më shumë se kaq nuk mund të bëjë asnjë politikan i Kosovës. Dhe është krim të kërkohet nga Kosova të bëjë çfarëdo hapi të radhës pa e nënshkru edhe pala tjetër këtë marrëveshje. Pra, përgjegjësia e kryeministrit Kurti ka mbaru përfundimisht në këtë pikë të fazës së tashme. Tash, pritet pajtimi dhe nënshkrimi i klerofashistit Vučići.

Vučići ka deklaru publikisht se "i dhemb dora për me nënshkru marrëveshjen". Këto dhembje sigurisht i vijnë nga masturbimet maniake që din t’i bëjë vetëm aj: si ato politike, ashtu edhe ato të seksuale. Ose nga dora e rraskapitun nga vrasjet "e njëqind myslimanëve për një serb", qysh pati deklaru në parlamentin e Serbisë. Lajčáku, bashkë me bylykun e diplomatëve që po i shëtit poshtë e përpjetë si beqarë që kërkojnë nuse, duhen me u kujdesë e me gjetë ilaçin e duhur për dorën e Vučićit dhe jo me kërku përgjegjësinë e paqenë të Kurtit. Kurtit, për fat të mirë, s’po i dhemb askund, pos dhembjes së syve, kur po sheh përballë tij kriminelë pansllavistë të tipit të Lajčákut.

ESKALIMI I GJUHËS SË ESKALATORIT

Në fund, kur pritej me thënë një gjysë fjale kritike për Serbinë e Vučićit, Lajčáku tha:

“Sulmi në Banjë ka ndërru shumë gjëra. Mendoj se isha shumë i qartë: duhet të hetohet si duhet, të nxirren përfundime dhe dorasit duhet të ballafaqohen me pasojat. Në të njëjtën kohë, dialogu duhet të vazhdojë, dhe ç’është e vërteta, është më e rëndësishme se kurrë, sepse kur nuk ka dialog, MUND TË KETË PËRSËRITJE TË ESKALIMIT. Kjo nuk është ajo që ne dojmë me ndodhë. Dhe jam i sigurt se nuk është çfarë doni ju. Dhe kjo është pse jemi këtu. Dhe kjo është pse dojmë me ecë përpara me procesin e normalizimit dhe çfarë ishte arrijtë pajtim në Ohër.”

Megjithëse Lajčáku tha se “sulmi ka ndryshu shumë gjëra” na e dijmë se ajo që ka thënë Lajčáku “para sulmit” dhe ajo që thotë tash “pas sulmit” është vetëm një gjë: themelimi i asociacionit. Pra, së paku sa i përket Lajčákut, “sulmi” klerofashist nuk ka ndryshu asgjë. As pafytyrësinë e tij prej pansllavisti.

Mirëpo ajo që e Lajčákun e bën zëdhënës të Radoičićit e të Vučićit, pra, të klerofashizmit serb, është pohimi i tij se “kur nuk ka dialog, mund të ketë përsëritje të eskalimit”. Lajčáku, - ashtu si Radoičići nga kodrinat e Mitrovicës dikur, si i arratisur prej drejtësisë, - kërcënon njësoj autoritetet e Kosovës dhe kryeminsitrin Kurti, pos që Lajčáku e thotë me gjuhë diplomatike atë që Radoičići e thoshte me gjuhë klerofashiste, por të dy, njësoj kriminale. Lajčáku thotë se “kur nuk ka dialog, mund të ketë përsëritje të eskalimit”, ndërsa Radočići thoshte se “Jam këtu. Jam kthyer. E ju e dini çfarë do të thotë kjo.” Pra, me përkthy në gjuhën e Lajčákut atë që aj e qun “eskalim”, në gjuhë Radočićit i bjen “terrorizëm” dhe “agresion”. Kështu del që Lajčáku po thotë: “Nëse nuk ka dialog, mund të ketë terrorizëm dhe përpjekje të re për agresion”. Kështu që, mundet veç me u imagjinu që po të kishte qenë Radočići diplomat sllovak, kish me i thënë bash këto fjalë të Lajčákut dhe po të kishte qenë Lajčáku bandit, kish me i thënë bash ato fjalë të Radočićit.

Lajčáku, si përfaqësues i BE-së, do të duhej me thënë që në asnjë rrethanë, kurrë më, nuk duhet të ndodhë kurrfarë “eskalimi”, ashtu qysh ndodhi në Banjë dhe të dënojë Serbinë për këtë akt. E vërteta është që autoritetet e Kosovës asnjëherë as nuk kanë bë, as nuk mund të bëjnë “eskalim” në praninë kaq të madhe administrative dhe ushtarake ndërkombëtare. Nëse për Lajčákun dhe grigjën e tij eskalim quhet vendosja e ligjit dhe rendit në territorin e Kosovës, atëherë Lajčáku ka problem me përkufizimet e fjalëve. Në komunat e tjera të Kosovës ka më shumë serbë sesa në veri dhe aty, për çudi, nuk ka as “eskalim”, as “sulm terrorist”, as “agresion”. Serbët në jug jetojnë të qetë si të gjithë banorët e tjerë të Kosovës. Këtë fakt Lajčáku as nuk dëshiron ta shohë, as ta pranojë.

Në fund, pohimi i këtillë i Lajčákut, relativizion dhe zbut peshën e rëndë të krimit të agresionit të Serbisë kundër Kosovës në nivel “eskalimi”. Me i kërku përgjegjësi të rrahurit pse po rrihet, të plaçkiturit ose po plaçkitet apo të vrarit pse po vritet është krim që din ta bëjë vetëm një mendje e kalbur pansllaviste si kjo e eskalatorit Lajčáku.

Nuk ka “eskalim”, zoti eskalator. Ka sulm kundër rendit dhe ligjit të Republikës së Kosovës nga bandat kriminale klerofashiste serbe, që kanë plaçkitë vetë popullin serb të veriut të Kosovës duke ndërtu laboratore droge, duke grumbullu pasuri prej qinda milionash, duke ndërtu vila me pishina për vete dhe, si hobi, duke u marrë edhe me "mbrojtjen e serbëve të Kosovës" në veri, si me kolekcionim të fluturave në një album insektariumi. Ky kujdes për serbët është shfaqë duke vra kundërshtarë politikë, duke kërcënu të padëgjueshmit, duke djegë kerre, duke djegë qendra votimi dhe duke kthy pluralizmin politik të serbëve të Kosovës në monizëm klerofashist.

Nuk ka “eskalim”, zoti eskalator. Ka sulm kundër integritetit dhe sovranitetit të shtetit të pavarur të Republikës së Kosovës, të cilin Lajčáku nuk e njeh. Agresioni i Serbisë në veri kurrë nuk do të bëhej nëse do të mjaftonin barrikadat, - shpikje e revolucioneve milosheviqiane - dhe po të ishin disa politikanë të dikurshëm të Kosovës që nëshkrunin jo vetëm mbi çdo marrëveshje të faqes së zezë, por edhe mbi peceta e letra tualeti, vetëm e vetëm mos me ua prishë humorin "miqve ndërkombëtarë".

Krejt kjo do të thotë që për kohën dhe intensitetin e “eskalimit” kujdeset Serbia e Vučićit. Eskalatori Lajčák, si këshilltar i dëshmuar i serbëve qiellorë, e din këtë më mirë se kushdo tjetër. Prandaj rreziku i “eskalimit”, nëse kryeministri Kurti nuk tregohet i përgjegjshëm, është presion dhe kërcënim ndaj Kosovës, veçse i thënë me gjuhë diplomatike, nga eskalatori Lajčáku.

Pyetësori i Prustit: Agim Morina

 

Këtë javë Pyetësorit të Prustit i përgjigjet publicisti dhe poeti Agim Morina.

Cila është ideja e juaj për lumturinë e përkryer?
Çdo fund ësht një fillim, çdo fillim një fund.
Për atë ndërkohëz fillimfundi vihet basti,
Lumturia kokërrizat e paskaj i shkund:
Bëhu krijues: sundues i çdo ndërmjetçasti.

Cila është frika juaj më e madhe?
Kur nuk shohim, kemi frigë dritën,
Kur shohim, druhemi prej terri,
Parajsat e përkëdheljeve na ikën
Dhe nëpër zorrë na derdhet ferri.

Cilin person të gjallë e admironi më së shumti?
E ka ndjekë Dritën, kur terri pinte gjak.
Etjen e ka shu në Urti, pak nga pak,
Tash hesht si lisi, nga ditët merr hak,
Pret lindjen duke vdekë, kohën po e plak.

Cili është personaliteti historik më të cilin do të dëshironit të identifikoheshit?
Ende në Belvedere ndryshku bën beteja me shekuj,
I bën rrethime përkrenares, brirëve u jep vrunduj,
Dritëzave të shpatës u shkakton uri: ua terratis sytë!
Si u bë, ky planet i dehur, nuk nxori një Burrë të dytë?

Cili është tipari i juaj që nuk e pëlqeni?
Me u ngutë, ngutet lepuri, e ariu bën ngadalë,
Deti ësht vigan, por përkundet në djepin valë-valë…

Cili është tipari të cilin nuk e pëlqeni tek të tjerët?
Jagoja jargavitet jargueshëm si çdo jargavec,
O jaran, jeta ësht pak më e largët se hunda jote spec!

Në cilat gjëra e teproni?
Janë ata që pinë e janë ata që hanë,
Dhe janë ata që muzat i kanë pranë.
Janë ata që vdesin e ata që rrojnë,
Dhe janë ata që vdekjerrojnë…

Çfarë do t’iu shtynte të gënjenit?
Për tregtarin e shpirtrave gjithçka ësht mall:
Gënje, kur duhet të dëshmosh për të vërtetën në hall!

Cili është rrugëtimi juaj i preferuar?
Ka udhë që kalojnë nëpër udhë, si drita nëpër dritë,
Ku etohet etja e urëtohet uria: prita bjen në pritë!
Koha bëhet hapësirë e hapësira kohë në çdo kohëhap!
Shih: paska mbetë hapkoha në një cergë libri në dollap!

Cilën fjalë apo frazë e përdorni më së shpeshti?
“O i idhnuem, mos u idhno!
O i gëzuem, mos u gëzo!”
(Rama jem)

Për çfarë ju ka ardhur më së shumti keq apo jeni penduar që e keni bërë?
Kosovë, kur ta ktheva shpinën,
Nuk e lashë verë, e gjeta veç dimën.

Çka ose kush është dashuria juaj më e madhe e jetës?
Asht dhè e bahet zanë,
Asht një diell i përhanë,
Herë asht babë e herë asht nanë:
Kështu po thom: kështu kanë thanë!

Cila është gjendja momentale mendore e juaja?
Mos lëviz! Lëvizja fshehtësitë i zbulon.
Prej një ëndrre në ëndrrën tjetër rron,
Dhe askush! Askush! Asnjëherë nuk të zgjon!

Nëse do të kishit mundësinë të ndryshonit vetëm një gjë tek vetvetja, cila do të ishte ajo?
Qenka tretë krejt ajo borë mallëngjimi prej kofshësh të erës!
Paskan ardhë doruntinat me i ngjallë konstandinët e verës!
Tashmë, vetëm varret e vogla  i dashurojnë varret e mëdha:
Unë varrezë e madhe! Varrezë e madhe: hata!

Çfarë konsideroni të arriturën tuaj më të madhe?
Jemi vetëm unë dhe yjet: i kam numru të gjitha.

Nëse do të mund të kthenit kohën, çfarë do të ndryshonit?
Kam taku shum të vdekur dhe i takoj përnatë:
Kërkojnë të ndryshohen vetëm titrat e këtij filmi të gjatë.

Nëse do të vdisnit dhe do të kishit mundësinë të ktheheshit qoftë si njeri apo send, çfarë personi apo sendi do të zgjidhnit të jeni?
Ndoshta Kecalkoatlli ëndrron Amun Ranë,
E Zeusi mëzatin apo mjellmën e bardhë,
Unë në atë pemën e vockël: një dardhë.

Cila është gjëja me e shtrenjtë që e posedoni?
Ësht një zë që s’ndalet së thirruri me emrin që vetëm ajo ma din.
Në çdo gjithësi të re, një përmasë të re të dhembjes ma fshin.

Çfarë konsideroni si mjerimin më të madh?
Bruti i ndërgjegjes vret ndërgjegjen e Brutit,
Shkon e kthehet, pandalë, si hukama e hutit!

Ku do të dëshironit të jetonit?
Ësht një ishull drite, çaçkë e dëshirit,
Rrethu prej një oqeani të gjërë të trillit.

Çfarë vlerësoni tek një mashkull?
Nuk ka hije, edhe kur ka dritë.

Çfarë vlerësoni tek një femër?
Ka hijeshi edhe kur nuk ka dritë.

Cili është shkrimtari i juaj i preferuar?
Në Dablin iu thyen syzet e virgjërisë,
Xhamat nëpër kalldrëm ç’na i mbetën,
Moj Irlandë, moj kuçkë,
Seç e le jashtë e eshtrat s’po i treten.

Cilët janë heronjtë tuaj në jetën e vërtetë?
Valët e detit dhe një perandor që ndërton qytet,
Një fis në jug që mban besën dhe i besës ka mbetë.

Cilin talent do të dëshironit ta kishit?
Kompozitor buzëqeshjesh? Pianist zemrash?
Ah, ndoshta vetëm kopshtar, vetëm kopshtar emrash.

Si do të dëshironit të vdisnit?
Vdesim përditë. Dhe zgjohemi. Dhe vdesim.
Një  botë na pret, një botë tjetër e presim.
Vdekje pas vdekjesh lindim përherë, përsëri,
Zgjedhja e mirë s’bëhet dot: o njeri!
Vdekja me ngashërime në një botë të vjetër
Ësht lindje me ngazëllime në një botë tjetër.

Cila është motoja juaj?
Perëndive merrja zjarrin!
E njerëzve – gomarin.

Gazeta Observer (2018)

https://observerkult.com/pyetesori-prustit-agim-morina/ 

Agim MORINA - LEA NË BOTËN E SKAÇUDIRAVE

 (Vështrim rreth librit të autores Lea Ypi, “Free – Coming of Age at the End of History”, Allen Lane, Penguin Books, 2021 dhe “Të lirë – të rritesh në fund të historisë”, Botimet Dudaj, Tiranë, 2021)

Libri i autores Lea Ypi, “Të lirë – të rritesh në fund të historisë” nis me kapitullin e Stalinit dhe mbaron me kapitullin “Filozofët deri më sot vetëm e kanë interpretuar botën, tani ajo duhet ndryshuar”, që ësht teza e njëmbëdhjetë, e fundit, mbi Feuerbachun e shkruar prej Marxit në vitin 1845, si një skicim i veprës “Ideologjia gjermane”. Ndërmjet këtyre dy kapitujve janë bë bashkë kapitujt që, me sytë e një fëmije, vështrojnë dhe rrëfejnë, jo më botën e çudirave të Lizës, por botën e skaçudirave të Leas. Kapitulli Epilogu, në fund, ësht një rivështrim i Leas së rritur për krejt kapitujt paraprijës të Leushkës së vogël.

Pinjollët e një familjeje shqiptare, dikur të pasur dhe me ndikim politik, jetojnë nën një regjim stalinist. Ata nuk kanë ikë nga atdheu, si shum të tjerë të shtresës së tyre, por kanë vendosë me mbetë në atdhe, me bindjen se nuk kishin bë asgjë të keqe dhe nuk kishin asnjë arsye të largoheshin.

I ati i Leas, Xhaferri, të cilin e thërrasin Zafo, ësht nipi i ish-kryeministrit shqiptar me të njëjtin emër në kohën e Mbretit Zog, ndërsa e ëma, Vjollca, të cilën e thërrasin Doli, është mbesë tregtarësh dikur fort të pasur, pronarë të një kompanie anijesh, tokash etj. Tani ata jetojnë jo vetëm të varfëruar, ngaqë shteti ua ka marrë gjithë pasurinë, por edhe janë të stërkujdesshëm në sjelljet e tyre me fqinjët, me kolegët dhe me këdo tjetër, sepse janë nën vëzhgimin e përhershëm të syrit të Partisë.
Ata kanë ‘biografi të keqe’ dhe kjo i bën ata përherë të dyshimtë para shtetit. Natyrisht, problemi më i madh i tyre ësht që ata as në shtëpi, në praninë e fëmijëve të tyre, nuk guxojnë të shprehin haptas mendimet dhe bindjet, për shkak se një gabim krejt i rastësishëm do të mund t’u kushtonte shtrenjtë.

Lea, përveç prindëve ka dhe një gjyshe, Ninin, nënën nga babai. Ajo ësht një zonjë e lindur dhe e rritur në kohën e Perandorisë Otomane, mbesë e një pashai, e cila kishte jetu dhe ishte arsimu në liceun e Selanikut. Si 19-vjeçare ajo vjen për herë të parë në Shqipëri dhe pas dy vjetësh njoftohet me gjyshin e Leas, Asllan Ypin, me të cilin, pas pak kohësh martohen.
Gjyshi, Asllani, megjithëse antifashist, me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore, arrestohet dhe dënohet me 15 vjet burg nga regjimi enverist. Nini mbetet e vetme me fëmijët, të cilët i rrit me shum mund e përpjekje. Xhaferi, djali më i madh, martohet me Vjollcën dhe lind Lea, vajzushka që do të rrëfejë skaçudirat e botës së saj.

VARGU I SKAÇUDIRAVE

Mënyra se si Leas i duhet të rritet dhe të edukohet, që nga fillimi i librit, paraqet fillin kryesor që e përshkon deri në fund këtë rrëfim. Stalini ësht udhëheqësi që ajo e adhuron. Kështu e mësojnë në shkollë, kështu flasin në lagje dhe kështu thuhet në radio e në televizor. Në shtëpi nuk e përmendin as për të mirë, as për të keq.
Në shkollë të gjithë fëmijët, në ditë festash, rrëfejnë për gjyshër e kushërij e të afërm që kanë qenë partizanë. Lea nuk ka të tillë dhe kur kthehet në shtëpi pyet prindët se përse ata nuk kanë asnjë partizan me të cilin ajo do të mund të krenohej para shokëve.
Për më tepër, sa herë që flitet për kohën e pushtimit fashist, përmendet një Xhafer Ypi, që në libra quhet tradhtar dhe kolaboracionist. Ajo turpërohet dhe sikletoset fort çdo vit nga pyetjet e përsëritura të shokëve dhe të shoqeve të saja në klasë për atë se çfarë lidhje kishte me këtë Xhafer Ypin. Ajo vazhdimisht ua përsërit se përveç një rastësie të emrit dhe mbiemrit të njëjtë, ky njeri nuk kishte të bënte asgjë me familjen e saj. Kështu i kishin thënë edhe në shtëpi. Aj ishte njëfarë ‘Ypi tjetër’.

Nëpërmjet këso situatash tragji-komike shtjellohen ngjarjet njëra pas tjetrës: përpjekja e Leas me vendosë një fotografi të Xhaxhit Enver në shtëpi, premtimet boshe nga i ati se po pritnin për një kornizë të mirë, vdekja e Enver Hoxhës, shfaqja e një kanaçeje të kokakollës që shfrytëzohet si zbukurim në shtëpi, ballafaqimi me turistë të huaj në plazhin e Durrësit, ‘marrja e diplomave’ nga njerëz të afërm e deri te ndryshimet demokratike në dhjetorin e vitit 1990, që nga disa u përjetuan si ‘fund i historisë’, me të cilën mbyllet pjesa e parë të librit. Natyrisht, bëhet fjalë për fundin e historisë staliniste e diktatoriale të Shqipërisë.

Pjesa e dytë nis me shok-terapinë që duhej të përjetonte shoqëria shqiptare bashkë me lëvizjet demokratike, themelimin e partive të reja, ballafaqimet e para me konceptet religjioze, me idenë e Zotit, udhëtimin në Athinë për me i kthy pronat dhe pamundësinë e kësaj pune për shkak të ‘gjendjes së luftës mes Shqipërisë dhe Greqisë’, ikja e shqiptarëve nga atdheu, puna e Leas në një shoqatë bamirëse, ardhja e një holandezi, që u qujt Krokodil, dhe përjetimet e tij në lagjen e saj, kthimi në punë i babait të saj dhe problemet e mëdha me ‘reformat strukturore’ në portin e Durrësit, që shoqërohej me një parullë gati-gati enveriste, por tash të përmbysur në “E duam Shqipërinë si gjithë Europa” e deri te katastrofa kombëtare e vitit 1997. Në këtë periudhë të tmerrshme Lea mban një ditar, ku përshkrun ngjarjet dhe tronditjen e saj nga anarkia që pushton Shqipërinë.

Libri mbyllet me Epilogun, që qëndron jashtë rrjedhës së gjithë librit, por bën një rikapitulim të ngjarjeve të treguara nga vogëlushja e dikurshme, tash profesoreshë në The London School of Economics.

VEPRUESI, AGJENTI DHE PËRMASA E LIRISË

Paraqitja e ngjarjeve nga vështrimi i një fëmije i ka dhënë një ndjesi argëtuese dhe qartësi mahnitëse rrëfimit. Në shikim të parë të rrëfyerit duket i thjeshtë, fëminor, komik e tragjik. Por, ky ësht një mashtrim optik, që autorja e ka zhvillu me qëllim, ngaqë nënshtresa e librit ësht e thellë, duke qenë se ajo trajton njërën nga problemet më thelbësore të njeriut: konceptin e lirisë.
Ky koncept përthyhet nëpër prizmin e ngjarjeve të shoqërisë shqiptare. Për më tepër, autorja e ka trajtu këtë koncept në punimet e saja akademike, por edhe librin e saj ‘Arkitektonika e arsyes’ (‘The Architectonic of Reason’, Oxford, 2021) ku trajton konceptin e lirisë sipas Kantit. Derisa Kanti merret me raportin e natyrës e të lirisë, Lea Ypi trajton lirinë në dy moduse të ndryshme në raport me një bashkësi shoqërore. Prandaj, trajtimi artistik i konceptit të lirisë në këtë vepër jo vetëm që nuk mundet me u trajtu i shkëputur, por duhet me u pa si një mënyrë tjetër, artistike, e vëzhgimit të kësaj dukurie nga autorja.

Që në kapitullin e parë autorja tregon, duke paraqitë në mënyrën më të thjeshtë të mundshme, problematikën të cilën do ta trajtojë: lirinë dhe raportin e individit me të. Ajo thotë se ka një liri shoqërore dhe ka një liri individuale. Liria shoqërore mundet me ndryshu varësisht prej rrethanave shoqërore. Por, egziston edhe liria individuale, ajo që nuk ndryshon, mbetet e pandryshueshme. Derisa liria shoqërore ësht në duart e rrethanave, agjentëve të jashtëm, mundet me u qujtë fat, liria individuale varet vetëm nga individi. Edhe nën një robëri të rëndë, edhe nën një regjim të ashpër, kur liria shtypet në mënyrën më të egër, individi mundet me mbetë i lirë, nëse aj nuk dorëzohet, nëse nuk heq dorë nga liria e vet. Raporti mes këtyre dy gjendjeve të lirisë përbën boshtin e kësaj vepre.

Për t’i shtjellu më lehtë këto koncepte të lirisë autorja i ka mishëru ato te njerëz konkretë: te babai, te nëna dhe te gjyshja. Nëna bart një të kuptuar liberal negativ të lirisë, ku individi mund të bëjë çfarë të dojë, të flasë çfarë të dojë, pa frikën nga ndërhyrja e shtetit; liria shoqërore, që ësht koncepti i babës, paraqet individin që nuk ësht jo i lirë vetëm kur shteti thotë mos bëj këtë, mos shko atje, por vjen edhe nga një interakcion shoqëror që ngulfat individin.
“RECIPROCITETI – theksoi im atë. Themeli i socializmit është reciprociteti midis njerëzve.” – shkrun ajo; dhe i treti është koncepti i lirisë së gjyshes, që, – sipas fjalëve të vetë autores – ësht kombinim i dy koncepteve të babës dhe nënës, që ka të bëjë me lirinë e brendshme, me lirinë morale. Pra, egziston një përmasë morale e lirisë që nuk mundet me u heqë, me u marrë nga një individ, pavarësisht se sa përpjekje bëhen nga agjentë të jashtëm shoqërorë, që kjo liri të cenohet dhe ky individ të nënshtrohet. Thjesht, individi duhet të ndërgjegjësohet se ësht vepruesi, agjenti dhe jo një faktor pasiv në përcaktimin e fatit të tij.

Ideja e këtyre koncepteve ilustrohet shum bukur që në kapitullin e parë dhe përshkon gjithë veprën në mënyrë asociative. Sa herë që del nga shkolla, Lea e vogël ka mundësi që, gjatë kthimit të saj në shtëpi, të zgjedhë të ecë ndërmjet këtyre rrugëve:

“Vetëm pak orë më parë, isha bërë qull nga shiu duke qëndruar para derës së shkollës, e duke vrarë mendjen se cilën rrugë të merrja për shtëpi: të kthehesha majtas, djathtas apo të vazhdoja drejt. Isha e lirë të vendosja. Çdo drejtim ngrinte pikëpyetje të ndryshme dhe duhet të llogarisja shpejt shkaqet e të analizoja pa humbur kohë pasojat. E dija më mirë se kushdo që duhet të merrja vendime të rëndësishme, për të cilat mbase do të pendohesha.” (fq. 15)

Nga këto rrugë njëra rrugë çonte kah dyqani që shiste fara të zeza dhe tjetra rrugë çonte kah një punëtori për prodhimin e kaushëve. Prindët e kishin urdhëru që ajo të mos ndalej te dyqani i kaushëve, mirëpo ishte prap në dorën e saj të merrte vendim:

“Pikërisht kjo ishte edhe arsyeja se pse, vendimi rreth cilës rrugë duhet të merrja për të shkuar në shtëpi, lidhej drejtpërsëdrejti me atë punën e lirisë.”

Gjithçka tjetër që shtjellohet në libër ka si referencë këtë qasje ndaj konceptit të lirisë. Thjesht, autorja vërtet e paraqet botën e vështruar prej syve të një fëmije, por nënteksti i veprës, loja asociative e ngjarjeve, rrezaton bindjet dhe pikëpamjet komplekse filozofike të autores. Këto pikëpamje duhet të dekodohen në pika të ndryshme orientuese, të padukshme, por kuptimisht të kapshme, që e përshkojnë veprën fund e krye.
Vendimi se cilën rrugë të marrë një vogëlushe ndërmjet këtyre rrugëve të mundshme, në nivelin filozofik trajtohet si vendimi që duhet të marrë një individ para dilemave jetësore në ballafaqim me një strukturë shtetërore, e si pasojë edhe vendimet që duhet t’i marrë një shoqëri – në këtë rast ajo shqiptare – para kthesash të mëdha.
Liria nuk ësht diçka që jepet apo dhurohet, si diçka pasive, por diçka që gjendet te çdo njeri dhe manifestohet si veprimtari konkrete. Ky njeri vetëm duhet të ndërgjegjësohet për këtë fakt. Shumësia e individëve të lirë krijon një shoqëri të lirë. Individët që lirinë e presin prej dikujt tjetër, nuk janë dhe kurrë nuk bëhen të lirë. Shumësia e lirive individuale shndërrohet në liri shoqërore, ashtu si shumësia e jolirisë individuale që mund të shndërrohet në një lloj robërie shoqërore. Sipas autores, roli i individit në këtë situatë ësht i një rëndësie parësore.

Ballafaqimi shoqëror që kanë përjetu shqiptarët në dy sisteme politike dhe dy realitete shoqërore: diktatoriale dhe demokratike ka kriju argumente që mbështesin pikëpamjet e autores. Libri ësht një lloj proteste, një kushtrim shoqërisë shqiptare që ajo të zgjohet dhe të ndërgjegjësohet për rolin e vet. Derisa në periudhën enveriste shqiptarët ishin pa liri lëvizjeje, të burgosur së brendshmi, nga aparati shtetëror diktatorial, në periudhën demokratike ata mbetën prap pa liri lëvizjeje, por kësaj here së jashtmi, ngaqë shtetet e tjera nuk u lejonin shqiptarëve të dilnin jashtë. Kështu, për shqiptarët, kufizimi së jashtmi apo së brendshmi, nuk doli se paraqiste ndonjë dallim. Ata mbetën të ngujuar, të varfër dhe të dëshpëruar. Disidentët dhe të burgosurit e deridjeshëm të burgjeve dhe kampeve enveriste u kthyen në të burgosur prej izolimit ndërkombëtar. Kështu që, sipas autores, këtë zhgënjim me agjentë të jashtëm, shqiptarët duhej ta kthenin në aktivizim të vetvetes, të shndërroheshin në agjentë të lirisë së tyre. Dy individë të lirë përbëjnë lirinë e dy individëve, ashtu qysh një mijë individë që përbëjnë lirinë e një mijë individëve. Kështu tre milion shqiptarë të lirë në Shqipëri do të përbënin shoqërinë e lirë shqiptare. Në një mënyrë, liria e një shoqërie ësht interakcion lirish individuale dhe kusht për lirinë e përgjithshme.

Krokodili, holandezi Vincent van der Bergu, që vjen dhe jeton në lagjen e saj, nuk ësht një holandez, por një vështrim, një pamje se si shtetet e huaja i shihnin shqiptarët në përgjithësi. Stalini nuk e paraqet një diktator, por një kult individi, që vjen si rezultat i një makinerie propagandistike dhe shpërlarjeje sistematike të trurit. Nëse në diktaturë aparati shtetëror kufizonte lëvizjet e njerëzve, në demokraci anarkia po ashtu e bënte të njëjtën gjë, qysh ndodhi në vitin 1997. Nëse babai i saj nuk mund të dilte nga shtëpia lirisht gjatë diktaturës, Lea nuk mund ta bënte këtë në kohën e demokracisë prej bandash të armatosura. Nëse në diktaturë pasuria vidhej nga shteti, në demokraci pasuria vidhej nëpërmjet skemash piramidale. Nëse në diktaturë të imponohej të mendosh sipas propagandës së shtetit, në demokraci po ashtu të imponohej mendimi nëpërmjet shoqatash të ndryshme ideologjike e religjioze të financuara nga jashtë. Efekti i shpërlarjes së trurit do të ishte i njëjtë, nëse individi nuk do të ndërgjegjësohej për me mendu dhe me marrë vetë vendime të duhura, për veten dhe për shoqërinë.

KETMANI SHQIPTAR

Se deri ku shkon përpjekja për rujtjen e lirisë, një përpjekje kolektive, por me angazhim të ndërgjegjshëm individual, tregohet në librin e poetit, Czesław Miłoszi, i cili te vepra “Mendja e robëruar”, ka një pjesë që flet për një sjellje të një grupi religjioz jomysliman në Iran, që quhej sjellje prej ketmani. Ketmani si mënyrë sjelljeje, ishte zhvillu për me mujtë me i bë ballë presionit të pushtetit islamik. Popullsia e këtij grupi religjioz ishte detyru që së jashtmi me u shfaqë si myslimanë të devotshëm, por së brendshmi, si individë, mbeteshin mohues dhe armiq më të përbetuar të tij. Pikërisht kjo pati ndodhë edhe me një shtresë njerëzish në Shqipërinë diktatoriale. Armiqtë më të përbetuar të enverizmit detyroheshin me u paraqitë si më besnikët e tij, publikisht lavdëronin Partinë dhe udhëheqësin, Shokun Enver, pohonin se socializmi ishte sistemi më i mirë shoqëror e kështu tutje. Por, në vetvete ata runin mospajtimin më të thellë me këtë regjim dhe ishin armiq të saj.

Prindët e Leas ishin nga ata që u desh të zbatonin këtë ketman, por u desh ta bënin këtë pa i tregu as bijës së tyre. Kjo edhe shkaktoi një hutesë te vogëlushja kureshtare, që shihte sjellje fort të çuditshme të prindve dhe të gjyshes. Kur ajo kërkoi vendosjen e fotografisë së Enver Hoxhës në ballë të dhomës, pa se kjo shtyhej vazhdimisht për një kohë tjetër, me arsyetimin se duhej të gjendej një kornizë sa më e shtrejtë, e denjë për udhëheqësin e madh. Ndërsa për të afërmit që dilnin nga burgjet e thuhej se ‘kishin diplomuar’ në qytete që nisnin vetëm me një inicial B., M. e S., pas rënies së diktaturës, Lea do të kuptojë se kjo ‘marrje e diplomave’, në të vërtetë, ishte dalje nga burgu dhe se fakultetet me inicale B., M. e S. shenjonin emrat e burgjeve Burrel, Maliq e Spaç. Më e tmerrshmja ishte që prindëve u duhej me mohu stërgjyshin e saj, Xhafer Ypin, dhe të thoshin se nuk kishin asnjë lidhje me të, ndërsa emri e mbiemri i njëjtë thuhej se ishte vetëm një rastësi.

GJUHA

Gjuha e përdorur në libër ësht argëtuese, në dukje naive, qëllimshëm e thjeshtëzuar, duke ndjekë një vijë kontrapunkti mes njëmendësisë faktike dhe pritjeve të një fëmije. Krejt kjo paraqitet me një rrëfim të pamëni, të pasherr, por hulumtues, kureshtar, përcjellë prej një çapkënërie të ngrohtë e huqeve dashamirëse të një vogëlusheje. Kjo çiltëri fëminore i jep rrëfimit një shkëlqim të pazakontë, të pangjarë. E bën egzotike. Dialogët dalin të mprehtë e spirituozë. Përshkrimi i karaktereve shkrihet mirë në rrjedhën e rrëfimit dhe vargu i situatave kthehet në një labirinth nëpër të cilin kryeheroina argëtohet dhe zbulon, ballafaqohet me sfida dhe u jep zgjidhje me ndonjë shpjegim të atypëratyshëm fëminor. Në këtë mënyrë krijohet një ndjenjë sikur në çdo kapitull kalojmë nëpër njërën nga sfidat e një loje kompjuterike. Vetëm Epilogu, fund, sikur na nxjerr nga kjo ndjenjë e sfidave të lojës kompjuterike dhee na vendos në një botë të njëmendtë.

Kjo vepër së pari u botu në gjuhën angleze dhe u prit jashtëzakonisht mirë edhe nga kritika, edhe nga lexuesit. Autorja pohon se kishte provu me shkru librin në disa gjuhë, shqip, italisht e anglisht. Në fund kishte vendosë me shkru në anglisht, sipas gjuhës së vendit ku jeton e punon. Por, edhe në shqip, edhe në anglisht, rrëfimi ka një rrjedhë të këndshme, të gjallë e figurative. Kam përshtypjen se të shkruarit dhe të redaktuarit e tekstit në gjuhën angleze ësht bë me ma shum kujdes sesa në gjuhën shqipe. Megjithatë, ësht mirë që kthimi në shqip nuk ka ndjekë besnikërisht e deri në imtësi versionin anglisht, sepse kjo ka kriju ndjenjën se edhe versioni shqip asht po kaq origjinal, sa edhe versioni në anglisht.

MIRËKUPTIMI DHE KEQKUPTIMI

Nga kritika jashtë Shqipërisë ky libër u prit shum mirë. U përkthy në shum gjuhë dhe mori edhe shpërblim. Kjo erdhi ngaqë autorë ndërkombëtarë u përqendruan në vlerën artistike të librit, në mënyrën mjeshtërore të shtjellimit, në përzgjedhjen e gjuhës narrative dhe në çiltërinë goditëse të autores.

Kjo pritje e ngrohtë nuk ndodhi edhe te një pjesë të kritikës shqiptare, që nxori si argument faktin se rrëfimet që paraqet libri janë të njohura, dmth. triviale, për të gjithë shqiptarët që e kanë jetu periudhën e enverizmit. Për këtë arsye, sipas tyre, ky libër nuk paraqet asgjë të veçantë e të re për shqiptarët, ndërsa për të huajt mund të duket egzotike. Në të vërtetë, thelbi i cilësisë estetike qëndron pikërisht në mënyrën e trajtimit dhe të paraqitjes së dukurive nga një shkrimtar, duke kriju një vepër që arrin me i bë ballë kohës. Mundet me u thënë se edhe shkrimtarët më të mëdhej botërorë për bashkëkohësit e vet kanë mundë me tingëllu si trivialë. Ngjarjet që shtjellohen në veprat e tyre kanë qenë ‘të njohura’ për të gjithë. Hamletë, Don Kishotë, Raskollnikovë, Zhan Valdanë, Stehphen Dedalusë ka pasur plot, por vetëm penda mjeshtërore e këtyre shkrimtarëve ka arrijtë me i gdhendë dhe me i përjetësu artistikisht. Edhe trajtimi që bën Lea Ypi ësht jo vetëm origjinal, por edhe i një niveli të admirueshëm artistik.

Mundet me u thënë që pjesa e parë, nga ky vështrim, qëndron më lart sesa pjesa e dytë e librit. Kjo vjen ndoshta edhe për shkak se në pjesën e parë situatat janë më dinamike, përshkrimet më kontrastive, krahasimet duken më të goditura dhe gjuha ka spirituozitetin e një fëmije kureshtar. Pjesa e dytë anon më shumë kah të rrëfyerit dokumentar, duke qenë se tani nuk janë vetëm ngjarjet që kanë një zymtësi dhe rrjedhë të papritur shpresash të zbehura, por edhe vogëlushja që rrëfen tashmë ësht më e pjekur.

Një vijë tjetër e kritikës, më e ashpër, lidhet me pohimin e autores se periudha e diktaturës dhe periudha e demokracisë paraqitnin faqet e ndryshme të një medaljeje të njëjtë. Kjo, sipas tyre, paska ardhë nga orientimi majtist i autores, gjë që paraqitka një qëndrim paradoksal, përderisa gjyshi i autores ishte burgosë prej një regjimi majtist. Këto qëndrime vetëm e përforcojnë argumentin e autores që shtjellon në libër rreth përmasës morale të lirisë dhe rreth mungesës së lirisë individuale. Kritikët e këtillë, si duket, janë, pavetëdijshëm, viktima të asaj moslirie individuale për të cilën bën fjalë autorja.

Një kritikë tjetër, mjaft naive, vjen nga disa që këtë libër këmbëngulin me e pa si një vepër dokumentare dhe nxjerrin ‘fakte’ që nuk përkojnë me realitetin ‘dokumentar’ të kohës për të cilën bën fjalë në këtë vepër. Libri i Lea Ypit nuk ësht libër historik-shkencor, as nuk pretendon me shërby si referencë për vepra shkencore historike apo dokumentare. Ësht shtjellim artistik e filozofik i një materiali që paraqitet si dokumentar, dokumentar vetëm deri në atë masë sa ky material hyn në shërbim të një shtjellimi artistik e porosie filozofike.

SHQIPTARËT, LIRIA DHE DY SISTEMET POLITIKE

Anarkinë dhe kaosin e vitit 1997 Lea dhe unë i paskemi kalu bashkë. Unë në Tiranë, ndërsa ajo në Durrës. Por pa e dijtur këtë as ajo, as unë. Këtë e kuptova vetëm pasi e lexova librin. Për fat të keq, Lea i ka kalu ato ditë në një moshë të njomë dhe gjurmët e tronditjes së saj janë shum më të thella. Megjithatë, duke lexu ditarin e saj edhe mua më kapi trishtimi, sepse m’u kthyen ato ditë, nga më të tmerrshmet e jetës sime, kur para syve të mi u rrënu një godinë e tërë shtetërore.

Gjatë qëndrimit tim në Tiranë, m’u pati kriju përshtypja se shoqëria shqiptare ishte thellësisht e traumatizuar nga gjysë shekulli regjimi diktatorial dhe dukej se ishte jashtëzakonisht e vështirë të arrinte të komunikonte, aq më pak të kultivonte vlera të shoqërive demokratike, së paku, për një kohë jo fort të afërt. Trajtimi i përmasës së lirisë individuale nga autorja, si një mundësi për me dalë nga kjo situatë, ësht një vështrim shum interesant. Unë e pata ndi këtë boshllëk, por nuk pata arrijtë me e shpjegu. Ky libër më mundësoi që kjo pamje të më kthjellohet. Bindje ime kishte qenë se do të duhej një kohë më e gjatë, së paku prej dy brezash, që shoqëria shqiptare të kthjellet, të ndërgjegjësohet dhe të ambientohet me të kuptuarit e mirëfilltë një shoqërie demokratike. Lea Ypi, me shembullin e saj, e demanton këtë bindje timen. Megjithëse, duke gjyku sipas disa reagimeve që erdhën nga Shqipëria rreth këtij libri, autorja, si duket, paraqet, nëse jo një përjashtim, atëherë një përfaqësuese të një shtrese më të vetëdijshme. A ka ndodhë kjo për shkak se ajo ka dalë nga Shqipëria në moshë të re dhe ka arrijtë me u përshtatë e me i kuptu më mirë zhvillimin e shoqërisë, apo këtë e ka arrijtë falë studimeve të thella, mbetet të shihet. Por, keqkuptimi me të cilën u ndesh libri i saj vetëm e dëshmon se kjo vepër ka shum më tepër rëndësi, sesa që ka mujtë me u dukë në fillim.

Lea Ypi ia ka dalë që me shum qartësi e distancë të duhur intelektuale të bëjë analizën e lirisë individuale dhe shoqërore në Shqipëri dhe marrëdhanien e kësaj lirie me shqiptarët brenda dy sistemeve politike. Sidoqoftë, pikëpamjet e saja, janë mjaft largvajtëse dhe kjo ka kriju distancën mes ideve mbizotëruese brenda një pjese të shoqërisë shqiptare në Shqipëri dhe vetes së saj. Emancipimi politik i Leas ka shku mjaft larg dhe ësht në pikën ku do të duhet të vijë mendimi politik i shoqërisë shqiptare, jo si orientim i ngushtë ideologjik, por si qasje praktike për sendërtimin e një shoqërie funkcionale, deri në pikën e krijimit të lirisë individuale, si kusht për krijimin e një shoqërie të lirë.

Agim MORINA - STACIONI

(një rrëfenjë që u kthy në kujtim për një poet)

Dynja e vogël.

Mesi i viteve ’90 të shekullit të kaluem.

Unë në Tiranë. Edhe Xhevdeti në Tiranë.

Pranverë.

Të dy po rrimë në një tavolinë para një kafeneje. “Nikolino”. Ndoshta “Kumanova”. Ban vaki “Dashuria”. Të gjitha kafenetë me këta emna ishin mbledhë grumbull në Parkun Rinia, përballë “Dajtit”, si në ndonjë qytezë të mërzitshme meksikane të kohës së Pancho Villas, ndërtu shpejt e shpejt me dërrasa e trena. Kamerierët zakonisht ishin malësorë të rreptë. Sa herë porosisje diçka e merrnin sikur po i shaje. Nuk e pëlqenin punën e grave: me shërby me tabaka në dorë. Kur afroheshin e pyesnin çfarë doje, e bënin këtë tue nxjerrë gjoksin jashtë, me kokën përpjetë e me një ton thu se donin me u rrahë me ty, bërtitnin: “Ç’a do mo?”

Xhevdeti ka ardhë para disa ditësh për me pa babën e vet në Tiranë. Mue baba më kishte vdekë para disa vjetësh dhe s’kisha as ku me e lypë, as ku me e gjetë ma.

Unë me mjekër. Aj pa mjekër. Por i parruem.

Unë me hallin që s’po muj me u kthy. Aj me hallin që ka me u kthy në Kosovë.

Aj shkruj poezi. Unë lexo poezitë e tij. Para disa ditësh ma kishte sjellë përmbledhjen e tij ma të re me poezi “Copë e humbur e parajsës”.

Aj tue ia qitë tymin duhanit. Unë tue ia shtjellu shtëllungat e tymit, si divnesa, bash qysh bajnë fallxhoret me filxhanin e kafes.

— Të paska dalë rrugë… —  thom për hava.

Aj veç e kthen kryet pak, më kqyr tue buzëqeshë pak dhe prap vazhdon me pufu. Tymi përdridhet përpjetë.

Nuk këmbejmë shum fjalë. Kënaqemi me praninë njëni-tjetrit. A asht e vërtetë që jemi në Tiranë? Kemi aq shum me kallxu. Nga t’ia nisim. S’ia nisim fare. Vazhdojmë me i vëzhgu kalimtarët. Ndoshta jemi në purgator. Ndonjë nga këta lypës me mjekër ban vaki asht Shën Pjetri.

Mbas një heshtjeje të gjatë, më thotë:

— Më fal, të lutem, por e kam një të njohun në Kavajë…

— Po? — ia kthej unë.

— Kisha dashë me shku e me e vizitu.

— Fort mirë, — i thom dhe gëzohem prej asaj që po parandij se po vjen, sepse kam me e kurthu. Përgatitem me ba lojën teme. Sepse, qoftë në purgator, qoftë në parajsë, s’din çka ban njeriu. Pos në ferr, besoj, asht ma argëtuese.

— Po, por, e kam një hall, — më thotë, — nuk e dij se ku asht stacioni i autobusëve…

Unë, me shum mjeshtri, e fsheh gazin që më kaplon. E dij se ku e ka hallin. Vendos të jem i drejtpërdrejtë, që t’i ik pyetjeve dhe nevojës së shpjegimeve, që më duhej me ua ba shum miqve të mi që vinin nga Kosova. I thom, tue marrë një pozë prej ushtaraku, me një ton pak ma serioz e gati solemn, për me tingëllu si fakt, si diçka e padebatueshme:

— Xhevdet, Tirana nuk ka stacion të autobusëve.

Në fytyrën e Xhevdetit, që zakonisht bart një buzëqeshje të ambël, e shoh se si nis e i zgjatet vija mes buzësh. Kjo i jep një ambëlsi e hijeshi fytyrës së tij. Don me ma ba me dije se e kuptoi se kjo që i thashë ishte vetëm një shaka. Natyrisht, kurrë s’e kisha ndëgju atë të kishte qeshë mza. Mirëpo, një buzëqeshje e lehtë s’i shqitej kurrë. Ishte e gjithmonshme. Ishte si stoli në fytyrën e tij. Kjo e bante të vështirë me kuptu se kur ishte i lumtun e kur i dëshpruem. Unë bahem se jam tepër serioz. Dhe nuk tregoj shenja që lanë me kuptu se kjo që thashë asht shaka. Aj m’i ngul sytë. Unë s’e lëviz as qerpikun. Atij i rrëzohet shikimi. Dorëzohet.

Vazhdojmë me shti rruza në pe. Në të vërtetë, aj asht tue nxjerrë rruza shtëllungash tymi, unë po i numëroj. Heshtja ndehet mes nesh dhe si një përbindësh e ndij se po e mbllaçit Xhevdetin. Aj përmbahet për një kohë. Mue më vjen m’ia plasë një të qeshune të shfrenueme. E shoh se si po kacafytet nëpër dallgë dyshimesh. E vëzhgoj e argëtohem tue e pa që po përpëlitet. Më vështron ma me vëmendje dhe lexon në fytyrën teme se kjo, së paku për mue, nuk ishte shaka. Thith pak cigaren. Nxjerr tymin, sikur i patrazuem, qetë-qetë dhe, mbasi e shqit cigaren nga buzët, më thotë:

— Po ban hajgare…

Gazi më ngërthen nga mbrenda. Përpiqem me e mbytë atë ngallmim. Aj prap buzëqesh kalehtaz, tue kërku kështu edhe vërtetimin tem se po baj hajgare, por, ndalet kur më sheh se jam serioz. Thom, tue nxjerrë fjalët një, gati si prift, tue deklamu:

— Xhev-det-nuk-po-baj-haj-gare-Ti-ra-na-nuk-ka-sta-cion-të-auto-bu-sëve.

Aj prap, nga një ndjenjë e përzieme keqardhjeje e mosbesimi, me zanin e tij ngapak të ngjirun, ma kthen, gati si tue protestu:

— Mos më thuej, bre! Rahoveci ka stacion të autobusëve e kryeqyteti i…

— Xhevdet, — e ndërprej, – e dij që Rahoveci yt ka stacion të autobusëve, por Tirana nuk ka stacion të autobusëve.

Heshtja, që ishte largu për pak çaste, shtriqet prap mes nesh. Xhevdeti hedh shikimin herë në njënën anë të rrugës e herë në tjetrën. Vëzhgon kalimtarët. Mbasi përgatitet për pyetjen e radhës, më kthehet:

— Mirë, e qysh me shku, pra, deri në Kavajë?

— Ah, — ia kthej, — tash e shtrove pyetjen mbarë, ashtu qysh duhet: “Qysh me shku në Kavajë?” asht pyetje e duhun. Dhe, kur pyetja asht e duhun, egziston edhe përgjegjja e duhun.

Atij i shkëlqejnë sytë e vegjël mbrapa kapakësh të syve, sepse tash, doemos, do të më duhej me pranu që Tirana kishte diku një stacion të autobusëve.

— Duhesh me shku afër stadiumit “Selman Stërmasi”, — i thom. — Aty asht një trotuar i gjanë. Dhe aty mund të gjenden autobusë që shkojnë për në Kavajë.

— E qysh asht orari i nisjeve? — më thotë. Serioz. I paluhatshëm në bindjen e tij se unë isha tue ba shaka që i thosha se Tirana nuk kishte stacion autobusësh.

— Ah, orari i nisjeve! Po, vërtet, orari i nisjeve… Për pak me harru orarin e nisjeve… – shfryj unë mbi gotën e kokakolës. A të qesh? Apo të vazhdoj lojën? Ta torturoj edhe pak.

Mungesa e njohunive të Xhevdetit rreth punëve shqiptare në Tiranë më zbavit mizorisht, edhe më torturon ambël.

– Sapo ta shohësh ndonjë autobus aty, — vazhdoj m’ia dhanë instrukcionet e nevojshme, si një nëpunës stacioni para pensionimit, — hyn mbrenda, zen vend në ndonjë sedilje dhe prit. (Fjalën ‘sedilje’ e shqiptoj me një theks tiranas, sepse kjo fjalë nuk përdorej kurrë në Kosovë.)

— Dhe… — thotë dhe e mbështet kryet pak mbi sup e pret.

— …dhe, sa herë që don me dijtë se kur do të niset autobusi, kqyr mbrapa… Kqyr mbrapa, zoti Xhevdet, të lutem! Kqyr mbrapa!

Unë prap hesht, tue e dijtë se Xhevdeti ka me ma shtru pyetjen e radhës.

— Dhe? — jehon zani i tij krejt i hutuem.

— …dhe, – vazhdoj unë — kur të mbushet autobusi përplot me udhëtarë, dhe shoferi bindet se asht përplot, – aq sa ia merr mendja atij se asht përplot, – atëherë, ban vaki, autobusi niset. Natyrisht, nëse ke nafakë.

Xhevdeti buzëqesh, i çoroditun. I ngrimë habie. I lagun befasie. I shtangun prej një keqardhjeje. Gati i çmrekulluem nga diçka e pabesueshme dhe gati me ba gjamë nga një njëmendësi e pangjame. Nuk beson. E dij. E thith cigaren dhe nxjerr tymin, për me i mjegullu diqysh të gjitha këto që ia thashë.

E shoh se si rrotullohet pezull e marramendshëm mbi rrjetën e çudinave shqiptare dhe kapet aty si insekt i pashpresë. Aty ku unë isha kurthu tashma me muej të tanë dhe po kënaqesha që gjeta edhe një bashkëvuejtës e po e torturoja shqiptarisht.

Tash ishim dy. Në të njëjtin zhgënjim. Pikëllim. Hutesë. Dëshprim. Mosbesim.

Cigarja e tij qet tym. Tym të habitun, të trullosun.

Xhevdeti i përhumbun.

Unë i humbun.

Dikur qeshim të dy. Unë mza. Si i çmendun. Aj tue i zgjatë buzët, tue gulçu e tue u përkulë pakëz herë mbas here mbi tavolinë. Jemi gati me qa. Qeshim. Nuk e dijmë ku jemi. E dijmë, por s’e besojmë. S’dojmë me besu. Jo, aj s’don me besu. Për këtë arsye shkrun poezi. Unë besoj. Për këtë arsye ia lexoj poezitë. Në të vërtetë, as unë nuk besoj, ama poezitë ia lexoj. Jemi në purgator? Në parajsë? Apo në ferr? Po presim me ardhë e me na thirrë ndonjë engjëll apo ndonjë shejtan. Ose Miqaili, ose Iblisi. E me na sqaru këtë katrahurë. Po presim, si në ndonjë korridor të errët e të gjatë të ndonjë spitali të humbun të gjithësisë. Të dy. Pa shpresë. Pa kambë. Pa duer. Pa trup. Veç me dy palë buzë në ajër. Aj tue nxjerrë tym. Unë tue i numëru shtëllungat.

Dhe, nën qiellin e vranët të vargjeve, dy palë sy. Një vragues e një vargues.

Aj tue dashë me më besu mue, por tue mos mujtë me besu çka po i thom. Unë tue dashë mos i besu atij, por tue i besu çka po më thotë.

Të dy, diqysh, tue besumosbesu.

Dynja e vogël.

Agim MORINA - NGA NJË VIZITË NË VENDLINDJE NË TJETRËN

Macja e Zojës paska cofë.

 

Rrahimi, burrë i mirë e pak taravol, 
paska dhanë shpirt: e paska ba dheun breg. 
Gjithmonë ka qenë dorëdhanës. 
Edhe shpirtin e ka dhanë, besoj, me kollajllëk.

 

Kola e paska dorëzu shpirtin, 
pak mbasi e kishte dorëzu lejen e kerrit. 
E paska dhanë frymën e fundit. 
Shpesh kishte dhanë frymë në aparatet e policëve të trafikut.

 

Petriti e paska humbë jetën tue u la në det, 
pa i la krejt borxhet për paret
e humbuna tue lujtë bixhoz. 
Lahej vetëm një herë në vjet. Në det.

 

Shaqë hoxha paska ndërru jetë, 
tue i ndërru kanalet e televizorit, në moshën 72-vjeçare. 
Edhe gishti i paska ngecë te kanali 72: 
Masandej thonë: “Nuk ka Zot!” Qysh s’ka!

 

Edhe Rrusta, teneqexhija, e paska kthy barkun kah dielli, 
tue e ndërru këtë dynja me ma të mirën. 
Shaqa e paska la, pak ditë para se me lëshu shpirti edhe atë vetë.

 

E paska mbulu dheu i zi, Sefën, 
inspektorin e policisë që me një vakt i ndiqte irredentistat. 
Pati rrehë e torturu me sa fuqi pati pasë,

për me rujtë Jugosllavinë... 
Paska shku edhe aj te Tita.

 

Mordja e paska përla Hysë mullixhinë 
dhe Lame Teknefesin – regjistruesin në librin e amzës.

 

Metë Politikanin e paska rru dreqi i zi. 
Matanë e rrujtka baba Ajvaz. 
Paska ecë për atë dynja si kungulli mbi ujë. 
Kungulli i pati shku mbi ujë për katërdhjetë vjet. 
E paska marrë udhën e pakthimit. Po i poshtër ka qenë! 
Ama tash që ka vdekë, sigurisht, asht ba burrë i mirë. 
Apo veç qashtu ka mbetë me thanë...

 

E paska thy qafën edhe Kamberi, mësiti i vejushave. 
E paska thirrë Zoti: ndoshta për mësitni në xhenet. 
Ka me pasë punë tue mësitnu për 72 virgjnesha.

 

I paska cofë morri në qafë Elezit, hafijes. 
I paska çu thembrat përpjetë. 
Pati përfitu shum në karrierë si jallanshahit. 
Masandej si rojë e burgut. Shtëpinë e pati ndërtu pesë kat. 
Tash asht shtatë kat nën dhe. 
Aty te derdhja kryesore e nevojtoreve të qytetit.

 

Fryma e fundit i paska dalë Gjylës, 
ajo që shëronte duert dhe kambët e thyeme. 
Në atë dynja nuk thehet gja. Kështu kanë thanë.

E kam me t’nime.

 

I paska humbë fara Shahinit, shëruesit popullor

që u frynte në vesh të sëmutëve. 
Azraili i paska fry në vesh e ia paska nxjerrë sytë duq. 
Në një aksident trafiku.

 

Markut, shoferit të Komitetit të Lidhjes së Komunistave, 
i paska këndu prifti. Ma në fund i paska kthy kambët kah dielli. 
Gjithmonë ka qenë i kthyem andej kah ka qenë e kthyeme Partija. 
Veç tash që mordja e paska marrë e paska ndërru pak drejtimin.

 

Hyrija, inxhja e të gjithë pijanecëve të mahallës, 
i paska la hesapet me këtë dynja. 
Ma e mira grue prej të gjitha grave të mira.

 

I paska la kusuret edhe kasapi, Shahini, 
që gjithë jetën pati pre kafshë e rrinte gjithmonë 
me duer të përgjakuna e tue qeshë si arusha.

 

Të ligat na i paska marrë edhe fallxhorja Xhyzide. 
I paska mshelë sytë përgjithmonë. 
Tash i qet fall Shën Pjetrit. Edhe Hazreti Sylejmanit, qebesa.

 

Një jetë me kalu tue kqyrë shkurre e shpella, përrej e ujëvara. 
Dheu i paska ra për fytyre doktorit të grave, Xhemës. 
Gjith tue kqyrë ndërmjet kambësh 
i paska shkundë kambët e drejt e në Çeshme të Thatë.

 

Deda, prifti shtatgjatë, paska fjetë një mbramje 
e qenka zgju në parajsë. 
Ia paskan veshë çorapet me ngjyra të ndryshme: 
të kuqen në njërën e të verdhën në kambën tjetër. 
Kurrkush s’p’e din pse. As aj vetë jo!

 

Kambët i paska terë edhe Dini me gjithë zojën e vet. 
Shyqyr, ma në fund, kambëterun, 
sepse gjithmonë kambët i djersiteshin 
dhe kundërmimi prej tyne ishte si gaz lufte. 
Refa, hoxha, ia paska këndu tallkinin.

 

Jetën ia paska marrë një plumb qorr, Rremës, 
sa paska qenë tue ia ngjitë një kofshe të pulës në dasmën e tezakut. 
Dhambët protezë i paskan mbetë në kofshë të pulës. 
Aj vetë ka ra në gojën prej dheu të vorrit të zi.

 

Azraili bashkë me Xhebrailin

ia paskan marrë shpirtin Manit, babës sheh. 
Edhe aj paska ikë prej nesh. 
Kjo dynja: sot e sheh e nesër s’e sheh ma. 
Se aj shehu shahir ka thanë: 
“Shtatë ditë ymër n’kët dynja, 
Gjashtë mërzi e një sefa!”

 

Fryma iu paska nda rojtarit të morgut të spitalit, Xhelës. 
Iu paskan ftohë kambët një sabah. 
Paska shku te ata që i ka rujtë tanë jetën. Tash dikush e run atë. 
Veç Xhela e din: të vdekunit s'ia vlen me i rujtë,

por Xhela s'mun me folë ma.Gojës së tij iu ka vu dryni.

 

E nafaka iu paska mshelë Zylës, sahatçisë. 
Iu paska ndalë sahati e i paska rrotullu sytë si akrepat e orës 
herë në njënën anë, herë në tjetrën e paska thanë, 
tue shfry për të fundit herë: 
"Kthejeni sahatin me të verës!"

 

Iu paska sosë pasuli, Tonit, kuzhinierit të dasmave. 
Iu paska shkurtu bafti. 
Tash ban pasul të bardhë në ziftin e xhehnemit. 
Ama e ban të mirë. Gjynah, sa ia pati marrë dorën...

 

E qiri iu paska shymë Lutës, elektricistit. 
Iu paska tha bishti në një shtyllë elektrike 
derisa paska qenë tue ba një riparim.

 

Ndërsa matanë paska kalu edhe mësuesi, Luani. 
Paska marrë fund. Na paska lanë. Ateist pati qenë tanë jetën. 
Dhe sa herë e kishin pasë pyetë se pse ishte ateist, 
kishte pasë thanë: "Edhe zoti asht ateist!"

 

Na paska shku mjeshtri i nallaneve, Xhylbehari. 
Paska ndërru jetë me krye mbi nallane, 
tue i marrë erë drunit të sapogdhenun.

 

Paska ra në krye të detyrës, Xhaferi. Qenka martirizu. 
Po thonë që emni s'ka me iu harru kurrë. 
Kujt i duhet emni i të vdekunit, athu!?

 

S’qenka ma as Igballja. Na paska lanë. 
Ajo paska mbetë pa igball... E dynjaja pa Igballen.

 

Paska shku kah s’kthehet ma shoferi i autobusëve, Antoni. 
Ndoshta matanë ka autobusë... Kush e din. 
Ban që e merr një autobus të shtatëve e kthehet!

Kurrë s'i dihet shoferëve.

 

Paska shku në përjetësi, Dema, kundraxhija, 
babë i 12 fëmijëve dhe burri i tri grave. 
Dhe, po ashtu, grue e dy burrave...

 

E po thuhet se në parajsë paska sosë 
e me të shumtët paska shku violinisti, Pjetër Dashi. 
Kryet e ka pasë, vërtet, si dash, 
por zemrën e ka pasë: violinë.

 

Qenka nda prej jete shitësi i lodrave të fëmijëve, Zeqa. 
Ma i miri i fëmijëve. Vetë i pafëmijë!

 

Për me u shafitë, qenka shafitë Dulla. 
Qenka shu me gjithë të vëllain, tue çelë bunarin e një kojshie. 
Athu e kanë gjetë atje poshtë ferrin?

 

Edhe qeni i Ujkanit, 
që na ndiqte gjithmonë me lehjen e tij prej laraske, 
paska ngordhë.

 

Agim MORINA - DASHUNI SHPUTASH

 

DASHUNI SHPUTASH

Qiell ba liqen.

Mali i vetmisë teme

Me fytyrën plot shkumë,

Tue u ba gati me i ra brisk prej fraqi.

Kunora lisash ba tashma rrajë.

E unë tue ecë me maja flokësh.

Gjithçka po andrron përmbys.

Vetëm shputa me shputën, në ecje e sipër, puthen pandalshëm.

Veç për këtë dashuni ia vlen me ecë bregut të liqenit

Deri në amshim.

(2017)