10 nëntor 2019
Gazetari:
“Ramiz Alia thotë që ju ka dhënë dorën. Ju
mban në mend në aeroport që ju ka dhënë dorën.”
Kadare:
“Mund të hapni, mund të gjeni… Bëhuni pak kurioz, shkoni merrni arkivat. (…)
Unë kam qenë në Francë, në Paris. Po e përsëris me përgjegjësi të plotë.”
Ramiz
Alia kujton
Në një
intervistë të dhënë në vitin 2011, hija e diktatorit Enver Hoxha, Ramiz Alia,
derisa flet për ditët kur po priteshin ndryshimet demokratike në Shqipëri, zë
në gojë edhe marrëdhëniet me shkrimtarin, Ismail Kadare. Ndër të tjera aj
thotë:
“Kur
ika unë në Kombet e Bashkuara”, [Ismail Kadare] doli në aeroport e më përcolli.
Do thuash ti: “Doli se ishte nënpresident i Frontit [Demokratik]. Dakord. Doli.
(..) Kur erdha unë, pas pesë ditësh, - sepse unë s’ndenja një javë, por pesë
ditë – nuk ishte Kadareja. Kishte ikur. Më erdhi keq. Në kuptimin njerëzor. Jo
kështu…”
(Ramiza
Alia, intervistë në “Opinion” të Blendi Fevziut, 19 tetor 2011, [min. 01:29:30
- 01:29:40], https://www.youtube.com/watch?v=NEuBHHeNEbg)
Ismail
Kadare përgjigjet
Një
vit më vonë Ismail Kadare e kundërshton ashpër këtë pohim të Ramiz Alisë:
Kadare: “Nuk
e kam përcjellë aspak Ramiz Alinë – po e hap një parantezë – siç thotë tashti
andej-këndej: “Më përcolli Ismail Kadareja në aeroport.” Unë kam qenë në Francë
në atë kohë.
Gazetari: Ju
jeni larguar në fillim të shtatorit, ndërkohë që…
Kadare: Nuk
e di kur është larguar ai nga..
Gazetari:
Besoj duhet të jetë mesi i shtatorit sepse…
Kadare: …unë
kam qenë atje, [dmth. në Paris] kisha dy javë. Dhe e kam pritur madje, e kam
thënë këtë gjë, kam patur një hezitim të fundit, sepse edhe unë besova që…
Gazetari:
Ramiz Alia thotë që ju ka dhënë dorën. Ju mban në mend në aeroport që ju ka
dhënë dorën.
Kadare: Mund
të hapni, mund të gjeni… Bëhuni pak kurioz, shkoni merrni arkivat, dhe po e
patë figurën time atje, besoj kam qenë i dukshëm. (Qesh me qesëndi.) Nuk jam në
atë... Unë kam qenë në Francë, në Paris. Po e përsëris me përgjegjësi të plotë.
(Ismail
KADARE, intervistë me gazetarin Blendi Fevziu, në emisionin “Opinion”), 24
tetor 2012, [min. 45:35-49:00] https://www.youtube.com/watch?v=qzj5xov340M)
Fakti
Kryetari
i atëhershëm i Shqipërisë, Ramiz Alia, ka udhëtu në Nju-Jork për me marrë pjesë
në sesionin e 45-të të OKB-së që do të mbahej me datën 28 shtator 1990. Nga
pohimi i Ramiz Alisë se në Nju-Jork ka qëndru vetëm pesë ditë i bie që aj të
ketë shku në Nju-Jork doemos disa ditë më parë. Prania e tij në Nju-Jork mund
të dokumentohet me saktësi, duke qenë se atë ditë R. Alia mbajti një fjalim
atje.
Helena
Kadare dëshmon
Ajo që
mund të dokumentohet po ashtu me saktësi ësht që Ismail Kadare dhe gruaja e
tij, Helena, u larguan nga Shqipëria me datën 27 shtator 1990. Këtë e pohon
vetë Helena Kadare në kujtimet e saja:
“27
shtator 1990
Aeroporti
i Rinasit. Qysh prej katër muajsh e kishim parafytyruar sesi do të ishte ky
moment i jashtëzakonshëm. Madje edhe në ëndrrat tona plot makth e kishim jetuar
kaq herë këtë çast. Në shëtitjet e mbrëmjes, në parkun para shtëpisë sonë. Dhe
ja tani, Is dhe unë rrinim ulur në sallën e transitit, duke parë të çuditur atë
bagazh enorme, që tani na dukej aq absurd për gjithçka mbante me vete: ikona,
makina e shkrimit, dosje, dorëshkrime, libra, tablo, foto, korrespondencë,
letra e Dardhës (R. Alisë), veshje dimri dhe vere (do shkojmë në Norvegji, atje
bën aq ftohtë!, Fayard do të botojë veprën komplet të Is, duhen aq shumë
dorëshkrime etj. etj.).
Në
anën tjetër pas banakut prisnin të ngrira fytyrat e Bertit (vëllait) Nandit...
Në rrëmujën e përgjithshme nuk arritëm as t’u jepnim dorën. Unë u shkrova një
biletë lamtumire dhe ia dhashë kamerierit. Ata na e bëjnë me dorë. Ndiej një
lloj trishtimi që mundohem ta fsheh. Përfaqësuesi i ambasadës franceze na uron
rrugë të mbarë.
Deri
në çastin e fundit mendoja se diçka mund të ndodhte dhe do të vinin të na
zbrisnin nga avioni. Dy persona të Sigurimit afrohen tek Is. Unë mbaj frymën.
Pas pak Is më afrohet duke qeshur. “Ishin dy të drejtorisë së pritjes, më
thotë. Si përherë dërgohen pako me ushqime për VIP-at”.
Kaluam
kontrollin e pasaportave. U gjendëm në sallën e udhëtarëve që do nisen. Të
gjithë shqiptarët që udhëtonin e njihnin mirë ankthin e kësaj salle. Sa herë
kishte qëlluar që njerëzit e Sigurimit hynin në çastin e fundit, për të marrë
me vete ndonjërin prej udhëtarëve. Madje, në raste të tjera, kishte ndodhur që
udhëtarin e kishin zbritur nga avioni vetëm disa minuta para nisjes.
(…)
Po
vazhdoj me ditarin: “Ngjisim shkallët e avionit. Ulemi. Jemi të qetë, në mënyrë
të pandërgjegjshme, si në një ëndërr ku gjërat lëvizin ngadalë, si në vakum
bosh, pa ajër. Asnjë emocion. Avioni shkëputet nga pista. Përsëris me vete:
lamtumirë Shqipëri. Dhëntë Zoti që kur të kthehemi përsëri të jesh e lirë. Në
Bari duke ecur në pistën e betonuar drejt sallës së transitit Is më thotë:
Beka, tani jemi të arratisur!”
Avioni
u nis më në fund, ai mori drejtimin drejt detit dhe pas pak u gjend sipër
Adriatikut.
Në
Paris mbërritëm në mbrëmje. Në aeroport na priste Claude-i bashkë me Carmen-in,
si dhe miku ynë i përbashkët Yves Mabin, nga Ministria e Jashtme. Gjatë kohës
që po ecnim drejt Parisit, Is u kërkoi atyre që të vazhdonin ta mbanin sekret
çështjen e arratisjes, për shkak të udhëtimit të Presidentit shqiptar për në
SHBA. Claude-it, që ishte tashmë i njohur imtësisht me punët e Shqipërisë, iu
duk e logjikshme pritja e rezultatit të vizitës së Presidentit. Ata kujtuan
letrën që një vit më parë kishin shkruar së bashku për presidentin Bush dhe të
dy besonin se ndoshta ajo e kishte luajtur rolin e vet. Në Derby Hotel na
prisnin vajzat...”
Shkarje
kujtese apo manipulim?
Le të
rirenditim, pra, ngjarjet:
·
Ramiz Alia duhet të jetë nisë për një Nju-Jork disa
ditë para 28 shtatorit 1990;
·
Kadarejtë ngjiten në avion dhe nisen për në Paris
me 27 shtator 1990; Ramiz Alia tashmë ësht në Nju-Jork.
·
të nesërmen, me 28 shtator, Ramiz Alia mban fjalim
në OKB;
·
me 29 apo 30 shtator R. Alia duhet të jetë kthy në
Tiranë.
Krejt
kjo tregon Ismail Kadare ka qenë në Tiranë në kohën kur Ramiz Alia qe nisë për
në Nju-Jork dhe pohimi i Ramiz Alisë se Ismail Kadare e ka përcjellë deri në
aeroport del jo vetëm i mundshëm, por i besueshëm dhe faktik. I besueshëm sepse
nuk ka ndonjë arsye të bindshme se pse me rrejtë R. Alia në vitin 2011 për një
imtësi jo aq të rëndësishme siç ësht përcjellja e R. Alisë nga Kadare në
aeroportin e Rinasit. Ramiz Alia e thotë këtë në rrjedhë të bisedës, duke dashë
të shpjegojë se sa ishte habitë kur e kishte kuptu që Kadare kishte ikë dhe
kishte kërku strehim në Francë. Ky pohim i R. Alisë bëhet edhe më i besueshëm
kur Ismail Kadare kundërpërgjigjet, një vit më vonë, me një këmbëngulje të
panevojshme se në këtë kohë aj nuk kishte qenë në Tiranë, por në Francë. “Unë
kam qenë në Francë, në Paris. Po e përsëris me përgjegjësi të plotë.”–
thotë aj.
Pohimi
“Po e përsëris me përgjegjësi të plotë,” e bën Ismail Kadarenë të dalë
jo vetëm qesharak, por edhe manipulator. E bën që të vështrohet me dyshim
çfarëdo që ka thënë dhe për çfarëdo që thotë. E bën jallan-shahit, dëshmitar të
rrejshëm. E, për më keq se kaq, e nxjerr më të besueshëm një hije të diktatorit,
Ramiz Alinë.
Kadare
pohon që “kishte dy javë” që aj paskësh qenë në Paris, kur R. Alia paskësh shku
në Nju-Jork. Por bashkëshortja e Kadaresë në kujtimet e saja shkrun që “(g)jatë
kohës që po ecnim drejt Parisit, Is[maili] u kërkoi atyre që të vazhdonin ta
mbanin sekret çështjen e arratisjes, për shkak të udhëtimit të Presidentit
shqiptar për në SHBA.” Pra, edhe një herë, “gjatë kohës që po ecnim drejt
Parisit”, - që ndodh në mbrëmjen e me 27 shtatorit 1990, - “Pra, edhe një herë,
“gjatë kohës që po ecnim drejt Parisit”, - që ndodh në mbrëmjen e me 27
shtatorit 1990, - “Is[maili] u kërkoi atyre që të vazhdonin ta mbanin sekret
çështjen e arratisjes, për shkak të udhëtimit të Presidentit shqiptar për në
SHBA.” Dmth. Ismail Kadare e dinte fort mirë që në ditën që ishte largu nga
Shqipëria drejt Parisit, le të rikujtojmë: me datën 27 shtator 1990, kryetari i
Shqipërisë kishte udhëtu disa ditë më parë dhe gjendej në ShBA. Kjo e bën të
pamundur faktin që pohimet e Kadaresë me 2012, se nuk e paskësh përcjellë Ramiz
Alinë në aeroport, sepse aj vetë paskësh qenë në Paris, jo si shkarje të
rastësishme e kujtesës, por si përpjekje për manipulim.
Kjo
këmbëngulje për me demantu Ramiz Alinë ësht jo vetëm e panevojshme, por edhe e
pakuptimtë. Ismail Kadare ka bë shërbime shum më të palavdishme regjimit
enverist dhe kjo përcjellje në aeroport e hijes së diktatorit ësht një imtësi
krejt e parëndësishme në biografinë e tij. Por, ja që këmbëngulja e mëpastajme
e shkrimtarit në këtë veprim krejt të parëndësishëm e bën, befas, domethënës. E
bën domethënës për disa arsye: bëhet fakt që tregon se Kadare me çdo kusht
kërkon të pastrojë biografinë e tij edhe aty ku kjo, jo vetëm që ësht e
parëndësishme, por edhe lehtësisht e evidencueshme; edhe më keq se kaq, e bën
më të besueshëm hijen e diktatorit, Ramiz Alinë. Dhe kjo na çon në një
përfundim të pashmangshëm: të shkruarit e historisë së kësaj periudhe ka me qenë
një punë tmerrësisht e vështirë për brezat e ardhshëm, i mbuluar me
jallan-shahitë, me manipulantë, me njerëz që përpiqen të pastrojnë grazhdet e
ndërgjegjes së tyre.
Në të
vërtetë, përcjellja e hijes së diktatorit në aeroport mund të ketë ndihmu
Kadarejtë që të ikin më lehtë, duke qenë se dy vajzat tashmë ishin në Paris dhe
shkuarja edhe e çiftit bashkëshortor atje e bënte gjithë familjen bashkë jashtë
shtetit: një precedent i paimagjinueshëm në shtetin diktatorial të asaj kohe që
të lejonte ikjen jashtë të një familjeje të tërë. Nëse kjo përcjellje e Ramiz
Alisë nga Ismail Kadare ka ndihmu që të arrihet edhe ky synim, arsyeja e
këtillë do të ishte shum më e kuptueshme dhe më e ndershme për çdo njeri me pak
mend: i ka shërby shpëtimit të një familjeje të tërë.
